Belize
| Belize | |
.jpg)
| |
| kian | |
| |
| sintuqi squ kian | 17°15′N 88°46′W |
| kinbhci | 22,966 km2 |
| qalang | Belmopan |
| ke | |
| Kriol, Spanish, Mayan, German, Garifuna, Chinese | |
| Linpgan squliq | |
| 419,199 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 10 na tay mqiru’ byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 74.3% |
| ungat sinnhen | 15.6% |
| binah | 9.9% |
| ryax nqu kian | |
| UTC-6 | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .bz | |
Belize (貝里斯) hya’ ga cyux maki’ tay 17 15 N, 88 45 W na cung-Meco syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 22,966 sq km (maki’ tay 152ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 22,806 sq km, kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 160 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 353,858.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 6.90%, lhlahuy hya’ ga 60.60%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 32.50%.
spzyang qalang na Kokka’ (首都)
smr’zyut miru’spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Belmopan.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日)
smr’zyut miru’snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 10 na tay mqiru’ byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首)
smr’zyut miru’mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Elizabeth II, aring ryax tay 6 squ byacing tay 2 sa kawas 1952 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.
lalu’ koka (國名)
smr’zyut miru’lalu’ na ego ga Belize, lalu’ na Sipaya ga Belice. raral ga Belize qani ga lelu nya "Insuhontolas", kawas 1973 lga sinllwan nha ma lalu’ na misu la. lalu’ sinllwan koka ga ini baqi hinkangi la, pongan sraral ga qutux ke’ maha te kahul sa Sipanya qu hngyang na lalu’ nha’, kawas misu qani lga sinllwan na lalu’ qani ga te kahul sa ke Maya, ptring sa "mzyup sa Iza".
zywaw na kinbkesan (歷史)
smr’zyut miru’kawas 1502, Klunpu mluw sa syaw na Pelis umi rut thuk Klunpu, ana ga ini tehuk Pelis kakay nya’. kawas 1511, ‘ringan balay mtta’ sa Pelis ga kahul squliq Oco na Sipanya cinqasu na squliq, ana ga cingay balay ga wayal kyapun na squliq Maya ru psun nha smyus ru alang nha qinyatan. maki’ qutux qu kyapun nha ga lalu’ nya ga Kunsalo‧Klole ru qekon kin laqi’ na kneril Citomar. nasankan, qinnxan nha ga yang Mayas, cyugal laqi’ nha’ ru nanu qani qu kinholan na Maystiso. kawas 1638, maki’ qu squliq na Oco, ana ga aring sa kawas 1670 ungat thozay maki’ qutux kawas, kwara squliq qani ga lokah kmut qhuniq, baha hmswa cingay ka qhuniq ga myang qhuniq Moswe, qhuniq mtalax Pasi posun nha sa Oco ru galan nha qqamas.
kawas 1700 cinringan, qhuniq na qhuniq hopa na abaw hwasin qani ga soyan nha balay posa sa te binah, nanu yasa cingay balay ku ppquriq ga mwah qmol, maki ku mya Sipanya maki sqani, nanu wahan tmabuqk na squliq na Intuw uzi.
trang ryax qasa ga smul ku koka Sipanya swalan nnha squliq na IN mwah kmut qhunliq ini nha swali nha maki sa rhyal qani. kawas 1798, mciriq ku koka IN ru Sipanya, maki qutux thoki’ Sipanya lalu’ nya ga Zyukatan pwahun nya tyul sazing hopa’ na qasu mwah qmul rhyal. byacing qeru ru ryax cyugal tehuk byacing qeru ru ryax mopuw, cingay balay mcilia sa Peris qani, tehuk sa laxan na Sipanya lga, qani sun nha Battle of St. George’s Caye, byacing qeru ru mopuw ryax ga sinqqas sinllwa Peris na koka nha, nyux nha cunen Battle of St. George’s Caye.
tansuqan mopuw spat qkbhul kawas lga, pwahan nha mrhuw maki sqani. kawas 1840, 貝里斯 qani lga kkhangan na koka IN la, kawas 1862年 lga mrhuw na 英國 ku qmahang lha, nanu yasa sllwan maha Huntulas hebang na IN, kawas 1904年 Huntulas hebang na IN ga cyosa nha kwara squliq
pyang hopa’ na maci squliq ga:
- 貝里斯城: 9969 Pelis qani ga 9969
- 史坦克瑞克鎮 (Stann Creek Town): 2459 maci Stankzwe2459
- 科羅薩爾: 1696 Klosal 1696
- 橘道: 1244 Citaw 1244
- 蓬塔戈爾達: 706 Fungtaklta706
- 聖伊格納西卡育 (San Ignacio Cayo): 421 Seniknasikayi 421
- 猴河鎮 (Monkey River Town): 384 Hohcen 384
- 馬林斯里弗: 243 Malinslifo 243
kawas 1964 ru byacing qutux te kahul sa sinhloyal Giin mpkal mha ps’rux pkahang ita nanak na sefu.1973年6月 kawas 1973 byacing mtzyu’, lalu’ na qani ga taring sa Huntulas hebang na IN ru yugun maha Pelis la.
kian (地理)
smr’zyut miru’rhyal na Peris ga nyu maki sa htgan gwagi’ sa Cunmayco bih na umi, byaqan gwagi’ ru kura ghzyaq sulax Mosiko, mubuy ki Kwatimala sa byakan gwagi’ mkura mkilux, te htgan gwagi’ lga cyux bih na hwtulas. kinqruzyux na umi nya ga 320km, zyaw na umi cingay balay ku Tawyu nya, rhzyal nya ga cingay balay rryax, cingay balay ku mslaq uraw ru mkilux balay ku hlahuy.
qinsyugal te sazing rhyal ga baqun maha kura mkilux ru kura ghzyaq, kura mklux ga rhyal kwara rgyax Maya ku pyang nya rrgyx, rryax ga maki sa byaqan wagi ru kura sa mkilux ghzyaq ru htgan gwagi’ ru kura sa ghzaq, cyux qutux qu hopa’ balay rgyx lalu’ nhe ga ryax Kkeskmu na Wetoliya king wagiq nyaega 1121.97 m, piyang gwagiq na ryax nha. kura sa ghziq ru‘ mlu sa umi lga be'nux kwara’, pyang wagiq rgyax ga ini tehuk sa 61 m, rhyal nha ga mslaq msqsya’. llyung nha ga 莫潘 llyung Mopan ru llyung Pelis, kura sa mkilux lga cingay balay qu mkilux kayal, kwara’ lga mkilux kwara’ qu kayal, 季 qutux kawas ga mtkzay ru mhoziq, taring cyugal byacin ru tehuk magal byacing ga tkzyay kayal, kahul sa tzyu ru tehuk mopuw qutux byacing lga mhoziq kayal.
raytay ga kayal nha ga mopuw pitu ru pusal magal wagiq nya, qutux kawas kura sa ghyaq qinlwaxax nha ga 1350, kura sa mkilux lga qinlwaxax nha ga wagiq iyal 4575 毫米, hlahuy nha hopa’ balay kwara ga 70% kinrahu’, ryax na'bagan ru hoqan abaw cingay balay ru hopa behuy nya mmaw hmol.
sebu (政治)
smr’zyut miru’Peris qani ga blaq balay magal sa Giin smi inlung na minsyu, glu nakoka IN. zyaw na Sfa lga tekahul psulung sa IN klang la, Pelis ru bih nya kaKstalicya sazing koka qani ga blaq balay kinhangan naha sa maki sa koka Cunmayco, Pelis Giin mpkal ga maki qu sazing hopa’ Tang nya, maki teska ru te’zil ga minsqutux minsyu Tan ru maki teska te llaw minsqutux minsyu Tan.
mrhuw pspung pqasu pcyagun (行政區劃)
smr’zyut miru’貝里斯分為6個區 qinsyugan Pelis ga mtyzyu.
smsun zyaw na binah koka (外交)
smr’zyut miru’tehuk sa kawas 2019年 byacing pitu, Peris koka qani ga qeru’ pgal payat koka qu wayal msblaq, Peris koka qani ga msblaq Cunhaminko maki sa mopuw magal koka sa te qutux, koka qani ga msblaq sa Salawearapo sinhloyan koka ru Ksowo sinhloyan koka psrux sa blaq na inlungan.
msblaq kin Kwatimala (與瓜地馬拉的關係)
smr’zyut miru’baha hmswa kawas 1859年 kinhangan koka Pelis yaya’ na koka nya ga IN kmal maha mpkal miru ki Aysinena ka sinpkal naha ungat nanu zyaw nya, nanu yasa kmal qu Kwatimala mha rhyal nha qu Peris qan, kawas 1981年 mpuci nanak qu Pelis, nanu ini si inlugan na Kwatimala, si tehuk sa kawas 1991年 ru byacing qeru ryax mtzyu’ swalan na Kwatimala maha mbuci na koka qu Pelis ru ryax qasa lga psrux sa psblaq na sazing koka, ana ga kruma’ ga maki cikay psszyoq nha na, kawas 2003 ru byacing mopuw sazing
koka qani ga mpkal sa beh qoka na Meco.
sinhloyan ru mtnaq kawas byacing sazing ga miru maha 『inlugan na minnrwan ru mpkal mha mosa’ ta maha qenu ga pblaq ta mqyanux sazing ta koka qani, mssi inlugan naha qu sazing koka qani ga psblaq ta laxi msazyux mha.
kawas 2018 byacing payat ryax mopuw magal senkyo qu Kwatimala, kawas 2019 byacing magal ryax mspat gam sankyo qu sebu Peris, masuq senkyo lga sazing koka qani ga smuan kwara mha rhyal qani ga posaw ta pyang hopa’ na hoyin, pnaga’ pyang hopa’ na hoin sinpang.
sblaq sa ita Cunhangminko (與中華民國的關係)
smr’zyut miru’babaw na mbuciq qu Peris rima I psrux sa pblaq ki Cunhangminko ki Kwatimala. kawas 1981 babaw na mbuci qu Peris lga, maki qutux qu squliq na Cyuko rpsyobay ga Uyuncin kin Pelis kmraw sinhloyan minsyu na Tan, taring tekahul sa Sayite. musa ru nanu yasa mpkal ma psblaq kyalun nya thoki na Pelis Cyoci. katl. pulays maha psblaq kin Cunhangminko ru.
kawas 1984 byacing magal, trang maki sa Kwatimala qu mrhuw ta Cunhangminko-Luicen mwah sa Peris, nanu yasa qu ktan ne qu Wuyuzen ru thoki Pulays mpkan maha mosa te mta sun qenu’ ga psxun ta sazing koka, smwal uzi qu thoki Pulays, babaw na mwah Kwatimala qu Luizen lga, baha hmswa Kwatimala kmal maha rhyal na Pelis ga ara na Kwatimala ma, nanu yasa zyaw na aki ta psblaq ka sazing koka qani ga Cunhangminko ru Peris qani ga ini swali na fuku soto Lutawfu. ropos Samola Kwatimala, mkmal sa Kwatimala sinhlozyan ppkal maha, maha ni Cunhangminko swalangnnya maha koka qu Peris. nanu psalax sami ki Cunhangminko,
nanu yasa memaw thlaw renwa Luicen sefu Cunhangminko, laxi phmut mtzyaw mosa tmwang yaqih iyal la, tmwang thoki Pulislay pseekyo ga slaqux nha, binah na Lianhominsyu Tan qu smpung zyawaw, nanu yasa sefu Cunhangminko qani lga sinnah laxi qu zezyaw qani ha. kawas 1989 byacing mqeru ga msbinah mthoki lozi qu Pulays, nanu mere nya qu Sayit. musa mha isu pthoki sa smsun zyaw na bingah koka, nanu yasa mkita lozi, nanu yasa kawas 1989 mopuw byacing mopuw cyugal ryax lga msblaq ta kin koka qani la.
msblaq ki ki koka Cyunghwazminkunfko (與中華民國的關係)
smr’zyut miru’kawas 1987 sazing byacing ru mtzyu ryax, psrux msblaq ki Cyunghwazminkunfko ki koka Pelia.
kawas 1989mopuw byacing mopuw qutux ryax, baha hmswa msblaq kin Cunhangminko lga talax ki Cyunghwazminkunhfko la.
pspira (經濟)
smr’zyut miru’koka ga pyang balay qqhuniq psplang nha pila, soni’ qani lga nogyow qu n psplang nha, yang ka kmsya’ ru yutak ru boywe qqhuniq ru koko, pagay, tbaku’, guquh, kacing ru kwara qqulih. kwara cinqqulih na zezyaw uzi. koba na kbalay qasu, koba kbalay nniqun, tminun qekaya ngasal, rangki ru ttbaku’.
taring Amerika pinhtuw Cunyang smsun zyawaw na babaw cingbwanan qani ga, koka Pelis maki sa Cunmeco qani ga pyang wagiq qu ungat pcyagun 9.4%, mqziutn na ssqulih ga 33.5%. kawas 1999ga GDP ga mkrkyes 6.4%, 10.5% tehuk sa kawas 2000 10.5%. sinplan qani ga tehuk sa kawas 2001年 mhgup 3%, baha hmswa ga zensekay na qinnxan myaqih kwara ru hopa na behuy hmiriq qu Nogyo. pcyagun na qqulih ru ngngayan. nanu misu qani lga siki binah na koka mwah kmraw lha te cipoq qu mqzinut.
kinhagan na kinsat (治安)
smr’zyut miru’kawas 2019年 kesang nah ga mopuw mang squliq ga patung qu wal nha qutan squliq, maki sa zesekay qani ga te mopuw ptyaqih sa lalu na koka nha.