Cambodia
| Cambodia | |
| |
| kian | |
| |
| sintuqi squ kian | 11°33′N 104°55′E |
| kinbhci | 181,035 km2 |
| qalang | Phnom Penh |
| ke | |
| Khmer | |
| Linpgan squliq | |
| 15,552,211 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 9 na tay mawpuw qutux byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 0.3% |
| Focyaw | 97.1% |
| Islangcyaw | 2.0% |
| binah | 0.5% |
| ryax nqu kian | |
| UTC+7 | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .kh | |
Cambodia (柬埔寨) hya’ ga cyux maki’ tay 13 00 N, 105 00 E na Aziya’ syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 181,035 sq km (maki’ tay 90ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 176,515 sq km , kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 4,520 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 15,957,223.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 32.10% , lhlahuy hya’ ga 56.50%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 11.40%
Cambodia柬埔寨
zik nqu ziray 東漢 lga rima maki qu Cambodia bnrwan naha biru maki s Cyokok .《後漢書》sun nanah maha究不事，《隋書》sun naha ma真臘，《唐書》sun naha ma吉蔑、閣蔑（wiway Khmer pin tnaq nqu hngyang），maki squ 元朝sun naha maha甘勃智，《明史》sun naha ma武者，babaw nqu 明朝萬曆，s’agal naha squ hngiyang maha 柬埔寨。「究不事」、「甘勃智」、「甘武者」、「柬埔寨」kwara smllwan naha qani ga 皆為Kambuja qu pintnaq hngyang。
anan ga maki te kyopan wagi bnrwan naha squ sraral ga , maki squ kawas te 1524 qsu ba lay lalu nqu Cambodia min htuw sa bnrwan na biru kahul squ 義大利安東尼奧·皮加費塔
lalu 「Camogia」naqni qu pinlawa naha squ lalu na Kokka qani。
spzyang qalang na Kokka’ (首都) smr’zyut miru’
spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Phnom Penh.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日) smr’zyut miru’
snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 9 na tay mawpuw qutux byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首) smr’zyut miru’
mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Norodom Sihamoni, aring ryax 14 squ byacing tay 10 sa kawas 2004 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.
zyuwa na sraral(歷史) smr’zyut miru’
maki squ kung yal 1 Sici， zik nqu Camogia nyux ki’anKokka 扶南，smnhi squ 印度qani qu nyux naha galan smnhyan na kokka，nyux zzik qu sinqbangan gaga na 印度.Kokka nqu 扶南wiway yaqu qalang 毗耶陀補羅（Vyadhapura,梵文：燒批qalang nqu pqalup），misuw soni naga bih nqu qalang波羅勉, maki qu llyung nqu湄公te kyopan wagi mkura tltun mqluwi zik na bsilung squ ht'gan wagi.maki squ ziray na秦、漢, 扶南ki Cyokok ga maki qu pinkyalan naha nanak zyuwaw nqu tbziran.
Kung ywan七Seci中葉，Kokka扶南hya ga wayal qolan ni mkura tltu 真臘,laqi nqu 扶南qani ga musa mtkari squ 爪哇，psrux squ山帝王朝.
babaw na nwaha qmol nqu真臘Kokka na扶南lga，krahu ru lokah qu Kokkanya la；te huk闍耶跋摩klhangan nqu qutux na Seci，wal nya slqux rhyal kska ki mkura tltu Kokka寮，Kokka na國境mkura tltumubuy squ 南詔，rroq maki squ mkura kiluxv kyahu lliyung na湄公,ana yaqu misu nqu Kokka Cambodia qani uzi、Kokka寮ru mkura kilux 越南qani.Ungat qu kilbahan na闍耶跋摩qutux Seci,babaw nqu 卒lga laqiq na metswae nya kneril 闍耶提黛維qu syunaw cintman nya la,taqu Kokkaqani lgakmal maha wayal mkbka lma，sun naha maha史hyaga teqsya ru rrhyal qu真臘hya，nyux memaw mubu nanak.
babaw nqu Kung yan787kawas，teqsya真臘qalang rhyal nqu wagi桑比補羅qani wahan kmyat ptyaqih na pequliq squ bslung na爪哇，mrhuw nqu Kokka na摩希婆提跋摩qani ga wayal kutan，laqiq nqu mrhuw （babaw nya lga闍耶跋摩te sazing Seci）wayal kyapun la。ubuy qsya nqu真臘aring kyalga爪哇m’ 王朝nqu 夏連特拉la（山帝王朝）squnun mlahang kwara，muzing squ te sazing Seci nqu 闍耶跋摩kahul squ爪哇msbzinah mgay，m’thoki nanak。Taqu te sazing Seci nqu 闍耶跋摩wal nya sqtuxun squ qsya ki rrhyan nqu真臘，maki squ spzyang qalang na Kokka’ 吳哥ht'gan wagi mkura tltu kya wal squ30kung ri ryax nqu荔枝,nyux psrux squ 吳哥王朝.
吳哥王朝,mutux naha smllwan maha Kokka高棉,mucing squ 12 Seci krahu naqu qpzing ，m’smyax qu gaga naha,hitgan nqu zka ru ana yaqu gin soni nqu kwara rhyan Cambodia ki 泰、寮、越rhyal nqu cyugan Kokka qani.13Seci，上座部佛教ga yaqu 斯里蘭卡qu mwah smatu.明宣德五kawas（1430kawas）kywpan nqu 暹羅qu Cambodia,qbyangun naha qalang 吳哥七byacing，pucing nya lga wayal naha kyopan qu吳哥.yalaw gi 吳哥ki 暹羅ga mksobih balay，nanu ya sa qu wal naha si laxi qu 吳哥，mshriq squ qalang te bih na king.
babaw nya lga ，mhhwi ru walya slaqux qu Kokka na Cambodia，nyux mnaga Kokka na越南、qqolan naqu sazing Kokka na暹羅（泰國）,maki squ zyuwaw na kinraral ga sun naha ma ziray nqu mnkun na Cambodia。te kyahu nqu Cambodia （maki squ lliyng湄公三角洲）mnaki squ ziray qani ga minqolan nqu越南,’mubuy squ bsyaq nqu kawas pinsqihan naha squ Kokka柬ki越.
rhyal(地理) smr’zyut miru’
rhyan nyux ki’an na Cambodia ga maki squ kska na rhyal mkura kilux tekyopan wagi mkura kilux，kwara rhyan nya qani ga181,035ping bang kong ri， rhyal nqu pqmahan hya ga 20%,maki squ Kwara ka Kokka nqu te mkura kilux tehok tekyopan wagi qu rhyan ki’an naha，te mkura tltu hya ga rgyax nqu 扁擔 ki qes nqu 泰國柯叻，te rhyan nqu ht'gan wagi hya ga rhyan na臘塔納基里台ki Chhlong wagi rhyan ru 越南中央wagi rhyan ga mksopih.mkra tekyopan wagi hya ga rgzil ru b’nux kitan bsilung:mkkita squ暹邏wan bsilung na施亞努.ryax nq 扁擔makia squ rhyan nqu te mkura tltu,yaqu Kokka na泰rhyan na柯叻te mkura kilux myunaw ru mrsnat kwara，qani ga qes na Kokka泰ki Kokka na Cambodia.
Pspngun qu lingay na Kokka ga，ini pyang karahu qu Kokka na Cambodia hya,kwara qu Kokka qani ga nyux qsugun squ 24 qalang（zik qani ga spayat qu mksobih sa bslung），atu cyugal hya ga 另klhangan naha nanak qu qalang naha、maki172 qu qalang、1547 rhyal.kil qruyux nqu kitan na bsilung Kokka hya ga 435 kung ri ，maki na qu ini ggwahi nqu rhyanl紅樹林.
Spyang ‘llwawktan nau kktan rhyal na Kokka Cambodia ga，cyux maki te ksak nqu rhyal Kokka lanuw洞里薩、llyung 巴薩kiwayal myut kwara squ Kokka mkura kilux mkura tltu nqu llyung 湄公.Kska nqu be’nux rhyal Kokka rhyal ga 3/4 kwara，ru ht'gan wagi mkura kilux ki te kyopan wagi nqu 象山、荳蔻山；musa te Kokka na泰國柯叻台rhyal rgyax qes na扁擔山；ru rhyal nqu ht'gan wagi越南 kska nqu wagi qes nqu cyux ki’an na Chhlong pspngun qu kilwagiq nyaga wa yaqu k’twan nqu qqhoniq,cikuy balay qu squliq nyux naha ki’an qani.
洞里薩湖─湄公 nyux ki’an rhyal qani ga rroq kinwagiq nya ga 100 kung c’ nqu b’nux，maha mkrayas lga,mutux ini pyunaw qu rhyal nya la.tekyopan wagi mkura kilux rgyax nqu荳蔻 kinwagiq nya ga wal hminas squ 1500 kung c’taqu kinwagiq na tekyopan wagi mkura kilux,pwah squ tekyopan wagi mkura tltu tehuk squ ht'gan wagi mkura kilux。rgyax nqu奧拉爾山（Phnom Aural）hya ga spyang kinwagiq rgyx Kokka na Cambodia，cyux maki sa rhyal na ht'gan wagi，kinwagiq nya ga 1771kung c’.
minkahul squ rgyax na荳蔻nqu rgyax象,mkura squ mkura kilux ru ht'gan wagi temkura killux,kinwagiq nya ga waya squ l500~1000 kung c’.sazing rhyal qani ga wiway mt 500~700 kung c’.yuwaw nqu rhyal na mkura tltu rgyax nqu 荳蔻ki rhyal nqu tekyopan wagi rgyax nqu 扁擔qani ga,llyung hgcyan na洞里薩,kglabang nya te huk squ Kokka be’nux na 泰,ga ggwahan tuqiy na曼谷.
taqu spyang qryux na llyung Kokka na Cambodia湄公 ga,nyux nya saras squ cingyay na qsya qu Kokka qani.llyung na湄公kahul squ Cyokokk qu puqing nya,ru mqluwi緬甸、寮國、babaw nqu Kokka na 泰國,lga mwah myup squ Kokka na Cambodia.maki squ bih na king,rhyal nqu mkura kilux llyung Bassak,ru tehuk uzi squ tekyopan wagi mkura tltu mubuy squ langu na 洞里薩,si usa mekura squ rhyan na ht'gan wagi mkura kilux,aring squ 越南musa myup squ ksak na mkura kilux nqu bslung na Cyukok.
Pinsrngyan na Kokka(外交) smr’zyut miru’
Spyang krahu rnaw Cyukok squ Kokka na Cambodia hya,ru msqun gmluw kbalay squ ssyan gwahan na qasu nqu 施亞努.Mrhuw nqu Cambodia 洪森mkura squ tetanux nqu mmosa naha ppcywagun，nanu yasa qu kinta nqu kahal tekyopan wagi qu Cambodia qani ga wiwal nqu sinqunan ru rngu na lingay Cyukok ma.makia squ spzyang qalang na Kokka’,ana makai inu ga baqun mita kwara qu cingay nqu Tteluw nyux mtyuwaw nqu sseplyan.
yalaw gi qpzing nqu Biw na 柏威夏ki zyuwaw na kinraral qani ga nyux mstiyan mzzyuwaw,ru Kokka na泰國qani ga nyux ini psblaq minpira naha mscikuy mtciriq.mrhuw nqu Cambodia 洪森minmsblaq ini ptalax ki qsu mrhuw na Kokka na 泰,minnaki squ 2009 kawas tehok squ 2010 kawas ga ’nagan naha mwah rmwaw zyuwaw spyang ppqutan nqu ggalan ppila.