泰雅族 傳統文化

smr’zyut miru’

kneril sraral Tayal spat~qeru kawas lga, t’aring mqbaq pmuhi’ kgi la. muhi’ kgi qani ga zyaw na kneril ru iyat pwahun tqnga qu mlikuy hiya. qani son nqu qnxan zyaw qinsugan Tayal. ini’ balay swali pmuhi kgi qu mlikuy. baha hmswa baq psaniq ru pcyaqih squ qmaluk. ini’ rkyas kgi uzi ma. maki uzi mkgi ru qsap ga, zyaw na kneril. si suqi mkgi i qmayah. ini’ rasi ngasal. baha blaq nqwan tmring na mlikuy magal mxan. pmuhi ta kgi muci sqani.

昔時泰雅族女性從8-9歲就開始學習種植苧麻。種麻都是女性的工作,男性不得參與,這就是泰雅族社會生活上的角色分工。禁止男子參與種麻工作,因為犯忌在狩獵時會發生意外,也會妨礙苧麻生長。還有刮麻的工作都是由女子完成,必須在田裡不能拿到家中進行刮麻。避免男人誤觸而上山狩獵時會發生危險。我們種植苧麻的順序,如下:

(一) kangi ta qthuy lokah na puqing yaya kgi:

mwayaw qthuy ru smyah cikay na puqing kgi. 170 senci msyaw kinwagiq nya ga, yasa lokah na puqing yaya kgi ru. kahul puqing tta qara memaw mhebung, cyayan skluw ru skyut mpahuw. yasa baqul magal na kgi la.

(一)找到健康且健壯的苧麻母株:

選擇苧麻莖較粗且顏色不能過深,高度大約長至170公分,即為健康的苧麻母株。成熟的苧麻從莖到支脈都呈現紅色,易折斷且較強韌。

(二) mwayaw pmhyan kgi na rhzyal:

mhkangi ta quiz ini ga naqaw ru l’law wagi na b’nux rhzyal. mrkyas cyugal ru payat msyaw byacing lga, t’aring mt’alax hopa ru mtlahuy. rhzyal na qumi kawas lga ini’ qmahi ru musa ’myuw giqas na rhzyal quzi lozi.

(二)挑選適合種植的土地:

       找一處向陽的新開地或第一次作耕地的土地種植苧麻。苧麻的成長一般需要三至四個月以上,就會開始成長分枝成欉。第三次作耕地後就休耕,另闢更換新耕地。

(三) masuq sm’su’ qara kgi ru qutux byacing babaw nya lga, t’aring tmanguw la. ana wal kzyay sn’su’ qara nxal hiya ga, kahul zik nya tmangu lozi tangu kgi.

   種植後約一個月苧麻陸續發芽了,雖然原本插種的一節上段會枯萎,會再從下節底下冒出新芽來。

(四) trang mrkyas tmangu tasiq abaw qu kgi lga, qtaban cikay abaw nya ru klokah mhuyaw squ gamil puqing kgi.

   苧麻吐綠芽後開始成長,此時需修剪上面的枝葉,目的是為了刺激埋在地底的根鬚生長。

(五) sazing hngawan ryax lga, kya m’wagiq 30 senci qu puqing abaw kgi. mha tlu mqwalax kayal ga, qinah balay hilaw mrkyas hopa. ana ga mhtuw kwara kk’man uzi ru mqnzyat ta mqumah. si ga qutux hngawan ryax musa ta mqumah.

苧麻綠葉開始冒出土後約兩周就長約30公分長,如果碰到雨季根葉長得更快。但是也要開始勤於鋤草,約一周鋤一次。

(六) kya sazing ru cyugal byacing lga, qtaban ta kzyay ru mhibung na abaw kgi. klokah muruw gamil nqu puqing kgi.

約2~3個月隨時修剪不健康枯黃的苧麻葉,藉以刺激其根部冒出來。

(七) mhyun ta kya magal byacing qu qara kgi lga, kahul qutux puqing ru t’aring tlahuy kgi. mhibung ru wagiq qu puqing. yasa baqun kmut la.

從種植約5個月大的苧麻,慢慢從1棵變成1欉,等它成熟就可以採收。

(八) sm’su’ qara kgi pinmuhi nqu Hogan hiya. Gogan hiya ga, khuyan nha kwara gamil nya ru mhyun nya zik uraw.

   復興區的前山地區大都以插植方式種植苧麻;另還有後山地區種植的方式是直接挖取根鬚分枝後埋土種植。 

(九) kya tmring ryax tngwan abaw pmuhi kgi qu Gogan. txan mtangu na kgi ga, kutan lxan ini’ gali hilaw balay mskyut nuka nya. naga kawas hnyan mtanguw hopa qu kgi. yasa galan pcinun nuka.

後山地區種植時間約開春時節(2月~3月),第一年長出的苧麻根割掉不用,因此時之麻絲不夠堅韌易斷。取用第二年以後長出的苧麻來編織。

“kgi hebung” son ta nagal wayay nuka nqu kgi qu ita Pyasan hiya. hminas sazing meta kinwagiq puqing. mhibung talah qu tangu abaw. kugus mhibung nuka nqu kgi.

       我們復興區採收製線的苧麻,族人稱「黃麻」,特徵為高度超過兩米,剛冒出的小葉片會泛紅,且刮出的麻絲偏黃褐色的紅苧品種。

pmuhi payat ru magal byacing t’aring mhebung qu yulaq puqing kgi. yasa baqun kmut ru blaq balay klayal nuka wayal. mha wal mqalux yulaq lga bnkis iyal la.

       大約種了四到五個月,當苧麻的莖皮開始變色時,就可以準備採收苧麻了,這時候的苧麻最適合製線,若顏色變成深咖啡時纖維就過老。

kmut ta kgi ga, skahul ta zik kyahu Puqing kmut. ru lxan kwara abaw nya. nanak qbuci puqing sbilun.

       割麻時把可以採收的苧麻從最底部把它割下,之後再把葉子全部打掉,只留下根莖的部分。  

   mulaq yulaq kgi ru qsap mkgi la. san qani qu mkgi. galun yulaq hiya ru psan zik ngqwa ruma qsap. squzi tluling kakay lyuw yulaq. qutux qba meng qsap ru qutux qba hmuluy yulaq

kgi. thay ugiq nya nanak. si uci kya hmuluy mkgi lga, n_gyut pzyux qu ugiq kgi la.

       把苧麻的莖皮撥下後,坐下來開始刮麻,把取下的皮放置刮麻具中間後,以腳趾勾住麻皮一端,一隻手拿著刮麻器夾緊,一隻手用力地拉(讓皮跟纖維分開),一直重複累積數量。

galun minkgi ta ugiq nuka ru m’bul zik qsya qutux ryax. masuq kwara zyaw na qsap lga, qzyuqun mbul qsya qutux ryax. kinsuxan lozi qwaxal qsya ru stucing. yasa shtoq rngil pulas nya. skzyay pgyan wagi ru sbehuy. t’aring ta mkgi, mnuka ru thuyay tminun wayay ga, kaki’ qutux kawas hazi.

       把刮好的苧麻線放在水裡浸泡一天,第二天反覆清洗,搥打(去除雜質跟軟化)。苧麻線清洗完畢後就直接風乾需要很久的時間,從處理苧麻到可以織布,大概要一年的時間。

mnuka: ms’ubuy tunux ru ngungu na nuka. stumul squ b’kuy.

績麻:將一段一段麻絲的頭和尾接起來,捆成8字形的絲團。

  mcira:

mnuka ta hga, ini’ ta scira na’. yasa kahul mcira lga, yasa scira nuka ru m’wayay nuka la. kneril sraral squzi nha qolu qu b’kuy nuka. ana knwan ru te inu’ m’ubuy nuka ru mcira wayay nuka. mcira ta wayay nuka ga, magal sazing nuka bhul squzi cira. sazing qba mcira squ cira lru. meliq meng wayay nuka qutux qba ru pqara wayay nuka binah qba. aki mblaq mcira qu wayay nuka.

捻:

       績麻時,除了頭尾以外的麻絲並沒有加捻。直到捻絲時才捻整條麻絲。此時已由麻絲轉變為麻線了。昔日婦人脖子常掛著麻絲,不論何時何地都在接麻絲捻麻線,捻麻線有一定的技巧。以二條麻線綁在紡線器,然後以兩手搓捲紡線器使其轉圈,一手提拉麻絲線,另一手以手指分岔麻絲線,使其順暢隨紡線器旋轉捻捲成麻線。

mplos: wayal suqun mcira na wayay nuka ga, blequn qmuzi sa plosan. blaq smumu aki ini’ tbugah.

理線圈:將捻好的線,以工字形的工具整理而成。將結點固定好,形成不會散開的線圈。

tmahuq wayay: squnun qrqul tmahuq wayay nuka ru qbuli qhuniq. qbuli ga, mwayaw ta qhuniq tgbil ru parung utux, parung hayung na qbuli. ini’ hmci ru ’imaw llamu qhuniq nqu qbuli.

煮線:將線圈與木灰放入水中滾煮,而木灰通常選用櫸木和檜木、松木等樹木的炭灰,不可隨意使用或混雜所有木頭的灰。

mahuq wayay: tnahuq nqu wayay nuka sbahuq sa tasaw na qsya’ gong. ru shwih mihi babaw btunux.

洗線:將煮過的線圈清洗在流動乾淨的溪水,且甩打在石頭上。

mugi wayay: squzi heran ru pgyan wagi qu minahuq na wayay nuka. kya qutux byacing lga, yasa baqun tminun na wayay la.

   曝曬:將清洗乾淨的線圈,晾曬在竹竿上。約一個月之後,線圈就能成為可用織布的線了。

iro ru patas na sqzyuq

   sraral hiya ga , ingat nanu qu iro qu pala myan, nanak qutux mplquy ru mtalah .te qutux plquy hiya ga galan nha qbuli na pinapuy ru thkun nha , pgyan lga mosa mplquy balay ktan la . te sazing hiya ga san nha qmihuy qu gamil na qmaci (ngahi nya) ru sgasan nha ru ‘blun nha yasa qu galan nha mtalah qasa. babaw nya lga maki qu someko san nha mbaziy beh hogan ru klayun nha iro uzi la.

染料的顏色

   泰雅族傳統的染料沒有幾種,傳統的染料一種就是用草木灰染出來的純白色,第二種就是用薯榔的塊根染出來紅褐色。後來有了交易以後泰雅族人也會到山下買染色劑染色。

qbuli pnhwan – mplquy na wayay nuka

   Tayal sraral hiya ga , kbalay wayay ga si ga lmon tmahuk ha , galun nha qbuli pnhwan , mbul qu wayay ru qbuli , thkun nha sazing tmucing ini ga ciwal tmucing , si ga mukan umuk uzi , aki helaw k’agal qu iro nya ru si qlqun kya tmahok, masoq thkun lga galun lru rasun nha mahoq beh syaw gong la , galun nha kwara qu pulas na qbuli , bleqan nha mahoq ru boqun nha qsya lru san nha mugi wayay la .

草木灰(焚燒過) -漂白苧麻線

   泰雅族人在染色前都要先把麻紗先用草木灰煮染二至三小時,煮的時候要蓋上鍋蓋,讓草木灰整個沸騰染煮後再撈起來,煮完之後帶去溪邊做清洗,要把苧麻紗線上的草木灰清洗乾淨,洗完擰乾後就要曬苧麻紗線。

qmaci – mbul mtalah na wayay nuka

   Tayal sraral hiya ga qutux qu qmaci spiyang ta kbalay wayay mtalah qani , qmaci qani ga maki sa hlahuy , ini llaw mita krryax . si ga musa tmrgyax qu mlikuy tayal ga tluw nha mita yasa qu qyuhan nha qmaci qani ru rasun nha ngasal pcyagun nha wayay qu kneril la . sgasan nha qmaci lru sxun nha beh ska luhung la , si tehok mhtuw qu boq nya lga , spluw nha wayay na nuka ru pmagun ru smxu lozi ,masoq sxun lga thkun nha lozi . masoq thkun lga galun lru rasun nha mahoq beh syaw gong la , galun nha kwara qu pulas nya, bleqan nha mahoq ru boqun nha qsya lru san nha mugi wayay la .

薯榔- 染紅褐色苧麻線

   泰雅族人最常用的染料就是薯榔,因為薯榔是野生的植物,所以取得不易。通常薯榔的取得都是家中的男丁去山上狩獵活動時,在山林中看到就順手挖取一些薯榔的塊莖帶回家要給家中的女人用染苧麻紗線用。薯榔經過削皮切塊及刨絲後再用木臼及木杵把薯榔地汁液搥搗出來後再加入純白的苧麻紗線進行槌染,槌染後會再做染煮,染煮兩個小時後,薯榔及苧麻紗線沸騰染煮後再撈起來,煮完之後也是帶去溪邊做清洗,要把苧麻紗線上的薯榔渣及雜質清洗乾淨,洗完擰乾後就要曬苧麻紗線。

mugi wayay na nuka

suqun kwara sqzyuq wayay lga , pgyan nha te tanux la , lman mutuw sazing bnang na ruma , squzi kya qu kwara wayay nuka ru bleqan nha bkgun ru smrzyut wayay lga pgyan nha wagi la, kmal qu bnkis ta muci, ana qlwaxan cikay qsya ga musa qenah plquy ma. wayay na nuka ga pn-gyan nha sazing hngawan,spngun nha ryax ru ssyukun nha wayay kruma uzi ,aki musa qenah helaw mkiyay ru tnaqan qu iro uzi , kana ini spungan qu wayay nuka qani uzi.

曬苧麻紗線

   染色過的苧麻紗線後就要在拿到戶外去曬,要先做曬線的竹竿,架兩個長的桂竹竿,讓苧麻紗線順序的排列在竹竿上,經過整理後就開始日曬,老人說白色的苧麻線也會經過下雨的雨水淋,淋後的線會更白。通常會曬兩個星期,曬苧麻紗線的期中也會做翻面的動作,讓苧麻紗線更均勻的被太陽日曬及乾燥,以防苧麻紗線發霉。