Ghana
| Ghana | |
| |
| kian | |
.svg)
| |
| sintuqi squ kian | 5°33′N 0°12′W |
| kinbhci | 239,567 km2 |
| qalang | Accra |
| ke | |
| English
Dagaare Dagbanli Dangme Ewe Frafra Ga Gonja Nzema Twi Ghanaian Sign Language | |
| Linpgan squliq | |
| 31,072,940 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 6 na tay cyugal byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 71.2% |
| Islangcyaw | 17.6% |
| puqing nqu sinnhen | 6.2% |
| ungat sinnhen | 4.1% |
| binah | 0.9% |
| ryax nqu kian | |
| UTC | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .gh | |
(Ghana)
Cyana
Zyaw na kinbkisan
cyugal～mpayat na kinmhgan cinringan, bung na Cyanatiko; mopuw cyugal kinmhgan, squliq Aken、squliq Mosi megyut maki sa kura mkilux ru kura ghyaq psrux koka; kawas qutux seng mpayat kbhul mpituw pgan qutux Putawya na pklahang mwah mzyup, qmol king; syaw na umi ga sllwa nha ma「king na syaw umi」. kawas qutux seng magal kbhul mqeru pgan magal Holang、Inko mwah mzyup qmol, mtbazi sa mqzinut na squliq. kawas qutux seng mspat kbhul mpayat pgan payat si gluw na syaw na umi galaun na Inko, kawas qutux seng mqeru kbhul ru qutux kwara koka ga qolang na Inko kmahang, lalu nha ga「gluw na Inko kin na syaw na umi」. Cyana ga kawas qutux seng mqeru kbhul magal pgan mpitu cyyugal byacing mtzyu ryax ptke mha pbuci nanak, kahul sa koka ga qolang na mrhyal na Inko kmahang 「king na syaw umi」ru babaw na te mtxal na minciriq nagal nha Teko na「bung na Inkodoko」msqun psrux koka, mFeco bung na Inko kmahang na te qutux mbuci psrux na koka. te qutux na mrhuw ga Nkoluma.kawas qutux seng mqeru kbhul mtzyu pgan spat kahul sa thoki na Inko ru thoki na psrux na gaga na pthoki, sllwa na lalu na koka Cyana klahng nanak mzyu mha Cyana linhoyan na koka, msoto na linhoyan na te qutux.
Nkeluma ga Fanfecui na psbaq ru rmaras na squliq, min syun balay inlungan na Mowctund, zyuaw na sraral ga rmuruw Fanfecui
rmuruw Fanfe pbuci ru qsqunu na zyuaw na kinbkesan. maki sa kawas qutux seng mqeru kbhul mtzyu pgan mtzyu babaw na nzyu qu sefu nha lru, koka Cyana minpira mzyu qu sefu. kawas qutux seng mqeru kbhul mspat pgan qutux laxi nha qu Sinfa (gaga), nha qu linhoyan na ru sqhut
mzintan. kawas qutux seng mqeru kbhul mqeru pgan sazing giqas na psurux na gaga, pswalang nha psrux llamu na tan. Cingay qu llamu na qalang qinqyanux nha ga yang nqu「ungat koka na syakay」. Kya ruma na squliq Cyana smibalay inlungan sa lha, ungat qu kenli na qu mrhuw na Asati (sllwa「Hene」, Asantehene), cinbwanan snhun nha ga nanak sa 「Asantimincucui」, ungat qu「Cyanamingucui」.
Asanti maki sa teska ru kura mkilux, aki sa Sife hopa na koka, hopa na qalang ga Kumasi, ani ga mizyuaw sa te kura byaqan wagi na mplquy na squliq ka mtbazi sa squliq na mqalux na mqzinut. Babaw nya lga klhangan na Inko koka, mggyut kura sa ghyaq qmol sa Asanti, misu qani lga koka na Cyana na kian. Squliq Inko na pincyagun nha ga memaw t’uqu smyuk qu thoki na Asanti, kawas qutux seng mqeru kbhul ru sazing pposun nha la, ana ga Cyana na lingay nya ga yaqih khangan, squliq na Inko maki sa kawas qutux seng mqeru kbhul mpusal pgan mpayat ngong nha qu thoki nha, kawas qutux seng mqeru kbhul mtzyul pgan spat 「Asanti mbzinah na koka」, mtbinah「Asanti thoki na mkkal」nyux nha mklahang. Trang minsazing mpciriq na mbuci na ryax nasa ga, Inko minpira minsina’ Asanti mtbuci, ini pthuk, ana ga thoki na Asanti tehuk sa misu qani gamaki sa misu qani ga hopa balay qu kinthken nya. Thoki na Asanti aring sa sraral ga nanak qutux qu kinbahan nha. misu thoki nha ga Awtunfuwow.nana.awsay.tutu te sazing maki sa kawas qutux seng mqeru kbhul mqeru pgan mqeru ga ’’, kya qu pinqwasan na Pows na Amerika, sllwan mha 「misu na thoki na Soroman」.
Tili/kian
mluw syaw na umi ru llyung na Worlta mluw sa b’nux na rhyal、taray narhyal, cingay na umi ru bbnaqi、llangu; te htgan wagi ru kura mkilux ru kura ghyaq ga giway sa mkilux na rrgyax, te htgan wagi ru kura mkilux ga ru tska na rhyal nha ga wiway rrgyax uzi, kinwagiq nha ga mtzyu kbhul ~mpituw kbhul mi.
Cyana msobih ki thabuk te mkilux cineya, kayal nha ga mtkilux na iyal.
bhci balay qu rhyal nha ru mkilus balay qu kayal nha, qutux kawas qu qlwaxan nha ga mspat kbhul~qutuxseng sazing kbhul hawmi. te byaqan na wagi ga sazing pzyugan qlwaxan na kayal, magal byacing~mtzyu byacing, ru mspat byacing~mqeru byacing. Maki sa kura ghyaq, sazing qlwaxan na kayal msqutux la. qutux byacing~sazing byacing baq msbehuy mtkzay na htgan wagi ru kura sa ghyaq.Cyana htgan wagi kura mkilux na Wourlte pskuw sa qsya qani ga maki sa cibwanan kinnalay na khuw na qsya, taring Yapei qalang Akosombo hopa na pskwan nha qsya, qinrzyux nya ga magal kbhul mpusal konli. Languw qani ga spyang ga ppowah sa renki ru tuqi na qqasu, baq qmayat qqulihru pinbahuw na qsya.
sezi
Cyana qani ga gluw TaInkose na qutux koka. thoki na koka ru sefu napgleng ga tekahul sa senkyo na soto, maki balay ka psmsun sa pspngan nya. qutux nanak ku linhoyan na Giin, sazing qu spyang na msqun na linhoyan na tan: mgiqas na Aykotan ru kwara minsyu na mincu tan.
Piqsyugan na psmsun na zyaw
piqsyugan na psmsun na zyaw na koka Cyana ga
taring sa kawas sazing seng ru mopuw mqeru spyang blaq na qalang ga mopuw mtzyu qalang, tzzik na qalang ga sazing kbhul mopuw mtzyu qalang:
• qalang Asanti (hugal Kumasi)
• qalang Pulang ahafu (hugal Suniyani)
• qalang teska (hugal Hayancaw)
• qalanq htgan wagi (hugal kfulisya)
• qalang Tatela (hugal Akela)
• qalang kura ghyaq (hugal Tamali)
• qalang htgan wagi kura ghyaq (hugal Porlcyatancya)
• qalang byaqan wagi kura ghyaq (hugal Wazin)
• qalang Wourlte (hugal Hwo zin)
• qalang kura byaqan wagi (hugal Saykang te qutux takerllati)
Psmsun zyuwaw na psplang pila
Koka Cyana qani ga mkhbuzyu balay qu ziyung ru pibahuw nha, squliq ka pinpsplang nha ga maki sa Sife ga mqzinut balay na te sazing qu linpgan. Ana mha qani ga, koka Cyana qani ga stama sa psplang pila ru binah na koka kmraw lha, ru maki sa binah koka ka squliq na Cyana mwah msyobay na koka nha nanak. kya hazi pkaki sa mpusal mspat% linpgan na squliq Cyana mqyanux sa linpgan na cinbwanan ga spyang mqzinut na qinxan, qutux ryax sinplang nha ga nanak 日收1.25 USD. Pinkahul sa cinbwanan linpgan na Giko ga, koka na Cyana qani ga mpatul magal kawas linpgan ga nanak tmwang kwagiq qutux qu pinsplang nha.
Ryax na klahang na binah koka hya ga koka na Cyana phtuw sa kin qu Psplang. Nha ru hopa balay qu lalu nha maki sa babaw cinbwanan qani,
ana misu qani ga kin qu psplang maki sa babaw cinbwanan qani spyang krahuw qu lalu na.phtuw sa kin (0Feco lga te sazing phtuw na kin na
koka). binah na pinbahuw nha ka pposun nha sa binah na koka ga yang coco、qhoniq、renki、btunux na kin、blaq na uraw ru mon, qani ga
psplang nha sa kahul sa binh koka nha. maki sa kawas sazing seng ru mpituw qurux minnraw mha misnli nha sa abura ga obih tehuk sa mtzyul
oqk na tung (mpatul mspat mang lifansinmi) na hlbaw na abura na slaq ’lwa nha sa koka nha. nyux taring qmihuy abura, cingay balay qu
nyux nha syun sa khuw abura ru nyux si tmwang na.
Akosombo hopa na lansapa, kawas qutux seng mqeru kbhul mtzyu pgan magal psrux sa babaw llyung na Wouta, phtuw sa ggalang nha renki koka sa Cyana ru binah bih nha na koka.
koka na Cyana sefu spyang pinbahuw nha ga Iyawko、coco、qbiray ru bonaw ru llamu na layan, ru Sinswein ka kinnalay nha sa qeqaya na kin ru ptrng. Kwara koka Cyana qani ga pinbahuw nha na nyux sa psmsun na pposa na ptzyuaw na sefu pspung kwara, pspung qani ga Antoinette Efua-Addo msgleng. Sefu na Cyana psrux sa Nogyo ppspung pposa binah na Sinswein ru kin ka pitquriq nha mtbazi、ru skcipoq nha mtbazi coco, maha qani lga mtwagiq qu psplang nakoka nha la.
kawas sazing seng ru mspat. koka Cyana na ptzyuwaw na squliq ga lpgun ga qutux seng qytux kbhul ru mzimal mang squliq. psplang na pila ga spyang ga minnuya na pinbahuw (nogyaw) qu stman nha, linpganu kwara ga maki GDP 37.3% nanu yasa linpganu kwara gaptzyuaw na squliq ga mzimal mtzyu % qu squliq, mtzyuwaw Nogyo ga linpgan ga mtcipoq qu rhyal nha qu spyang nya. Son mha mkbalay na qeqaya maki sa koka na Cyana psplang qani ga cipoq balay, kawas sazing seng ru mpituw kwara pinbahuw nha ga kwara ka pinbahuw na pinsplang na GDP na 7.9%.
koka na Cyana qani ga pintzyuwaw na sefu nha ga qlangan nanu yasa hetay nha ru psplang nha pila uzi ga ru ini gluw na pinkyalang na zyuwaw nanu yasa bbiraw nha rramat ru qeqaya nha ga lokah iyal pila nha ana ga sinplang nha ga cipoq, pila na koka nha ga cikuy la, Cyanasayti, ru cingay squliq yaqih nha qu sefu ma ini qba kmahang qu psplang. Ana mha qani ga, Cyana koka qani ga kwara ga maki sa Feco psplang ga blaq qu pcyagan nha na te qutux koka.
Ghana (迦納) hya’ ga cyux maki’ tay 8 00 N, 2 00 W na Xweco syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 238,533 sq km (maki’ tay 82ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 227,533 sq km, kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 11,000 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 26,908,262.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 69.10%, lhlahuy hya’ ga 21.20%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 9.70%.
spzyang qalang na Kokka’ (首都)
smr’zyut miru’spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Accra.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日)
smr’zyut miru’snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 6 na tay cyugal byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首)
smr’zyut miru’mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Nana Akufo-Addo, aring ryax 7 squ byacing tay 1 sa kawas 2017 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.