Jordan
| Jordan | |
| |
| kian | |
.svg)
| |
| sintuqi squ kian | 31°57′N 35°56′E |
| kinbhci | 89,342 km2 |
| qalang | Amman |
| ke | |
| Arabic | |
| Linpgan squliq | |
| 10,658,123 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 25 na tay ymagal byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 4% |
| Islangcyaw | 95% |
| binah | 1% |
| ryax nqu kian | |
| UTC+2; UTC+3 | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .jo
.الاردن | |
(Jordan)
smr’zyut miru’Yetan
smr’zyut miru’Zyuwaw na kinbkesan
smr’zyut miru’Ryax nqu kinraral maki sa gleng kawas cyugal kbhul mtzyul sazing.thoki nha ka Yalisanta maki sa qolang na Pos na pinkngeng qani ga maki sa Cuntung maras sonmha Silahwa. Yalisanta mhoqil sa cyugal kbhul kawas ru mpusal cyugal BC mhoqil.rhyal nya ga wayal qsyugun squ thoki nya hetay la.qalang binah na Yetan ga pqolang nqu koka na Turlemi ru sraral na Sayliyu koka. Squliq Napatay maki sa kawas qutux kbhul mtzyu pgan BC maki sa te htgan wagi na kura mkilux psrux koka Napatay. koka Napatay nyu smpung qalang binah na Yetan gapsplang nqu zyuwaw.kinhangan nha ga mluw sa mtalax na umi ru kura sa mkilux tehuk sa Hanze bbnaqi. Kura sa ghyaq ga tehuk sa Tamaske mintxal rtung na ryax kmahang qalang（mspat pgan magal-mpitu pgan qutuxBC）。Qalang Petela ga Napataywangko na hopa qalang.zit na qalang na Kian na Utux na Kazni na qani ga Napatay na kowang.maki kinmgan qutux kawas kinbnalay nha.aki nha nyux szyungbi sa kowang nqu buqul.Kongyun gleng s kawas mtzyu pgan mcyugal ga Knayus.Pangpe maras pglengaqu hetay qmol kwara qalang sa Lifante .ptgih squ kinlahang nha sa Roma payat kbhul kawas.kongyunn kawas qutux kbhul ru mtzyu.thoki na Roma Tulazen qolang nya qu Napatay wangko ru psrux Cunwangtataw.lingay na Yetan、Palestan ru Siliya na kura mkilux na qalang te zit na wayal mSila na squliq qalang.Roma ga psqunun nya mslhoyan ka Tekapoli.biqan nha ka pklahang nha nanak.
Kongyun kawas cyugal kbhul mpusal payat.mtbka ru mtbuci qu Roma Tiko lingay nqu Yetan kahul Tunromatiko（sllwan nha ma PayzantinTiko）’mu' nha tehuk kongyun mtzyu pgan kawas mtzyu tzyu ziray nqu Payzan tiko.lingay nqu Yetan mblaq qinxan nha ru mkwagiq qu kawra nha .baha hmswa Zyunstantati maki sa kongyun cyugal kbhul kawas ru mweru pgan psrun mha Ciyuwcyaw ga sinnhen na koka.lingay nqu Yetancingay balay qalang maki cingay na kyokay nqu snhi sa Citucyaw na kyokay.maki sa qalang Anman na kura mkilux Umm ar-Rasas ana ga ’lwan nha qu mopuw mtzyu kyokay ryax nqu Payzantin.Yakpay kyokaymaki sa ryax nqu kinblayan kyokay ru kinnita nha ma te qutux spyang kinbalay maki sa babaw nqu cinbwanan qani .Kinraral nqu kyokay kahul sa binah na kinblayan ga psrux nqu binah na pinzyugan na ngasal.ryax nasa qalang Petela.baha hmswa mblaq ru myaqih uzi. Payzanti na tiko bih nya htgan wagai na Sasanwangzaw.mblay na ryax ga minkhangan nya qu lingay na qalang Yetan.
Ryax na Islang
smr’zyut miru’Kongyun kawas mtzyu kbhul mpusal mqeru.Paycantintiko ru Cyasanwangko nyux maki sa misa nqu Kalake pqxung nya qu hetay Muslin.sqhut nha musa mzyup sa Lifante.ana ga Paycantintiko maki sa kawas mtzyu kbhul mtzyul mtzyuka pintriqan nquYarlmuke na teska ga lingay nqu Yetan kura sa ghyaq pqxun nqu Muslin.babaw na wayal nha pslaqux squ lingay na Yetan lga.qolang nqu Muslin qu Tamaske uzi la. maki sa Tamaske psrux qutux Womaya Wangzaw. Womayahalifa ga babaw nqu hinqelang nqu Mohanmote na Halifa na payat Halifa na te sazing. minkbalay lingay nqu Yetan pkbalay psurux squ pira Tiyawpaw.Apashalifa maki sa sezi pintzyuaw qinryuxan na ryax lga maki sa kawas mpituw kbhul kawas mzimal pkuxun nya qu Womaya Wangzaw.nanu syun nya sa qalang Paketa.Apaswangzaw（kawas mpitu kbhul mzimal~mqeru kbhul mtzyu pgan mqeru）ryax nasa ga kya pira nqu qalang Alapo kura mbyaq squghyaq na Lifante.mtnaq na ryax qasa qalng nqu Yetan.baha hmswa ga mtu.liq kofuku qu glgan mpanga pposa sa binah qalang .nanu yasa myaqih qu lingay nqu Yetan hya la. lingay nqu Yetan babaw ka lmahang lha lga kahul sa Fatima wangzaw (kawas mqeru kbhul mtzyu pgan mqeru~qutux seng ru mpitu pgan)、Yelusalen wangko（kawas qutux seng qutux kbhul ru mopuw magal~qutux seng qutux kbhul mspat pgan mpitu) lmahang hetay na Zyuzika maki sa lingay nqu Yetan pira nqu kbalay Zinpaw.yang nquMontelo ru Kalaka.pqhut phtuy nha sa hetay na Zyuzika.Ayupu wangzaw kbalay Acyelung zenpaw. kblazyun nha qu smral zenpaw spyang kian nqu hetay nha. kawas qutux seng qutux kbhul mspat pgan mpitu. pintriqan nqu Hatin.maki sa lingay nqu Yetan kura ghyaq, langu na Tipiliya bih nya mhtuw zyuwaw.slaqux na Ayupu wangzaw qu hetay na Zyuzika. (kawas qutux seng qutux kbhul ru mspat pgan mpitu~qutux seng sazing kbhul mtzyu pgan ) squliq na Salatin pinsrux. Ayupu wangzaw lmahang qu lingay nqu qalang Yetan lananu yasa m’Muslin na wahan nha khokong nqu qalang.kahul sa Siliya tehuk sa Hanz musa Maycya.mamuluke wangzaw (kawas qutux seng sazing kbhul mtzyu pgan~qutux seng magal kbhul mopuw mtzyu)sinha srasi qu minpira na ryax nqu kinbalay nqu Ayupu wangzaw na zinpoaw.ru ttwangan nha kinbalay.te kyahuw na kimhgan ga. lingay nqu Yetan pptlu’ sa Monku na mciriq te byaqan na wagi.ana ga Monku ryax na maki sa Aincalute mintriqan lga shtuy nha la.Kawas qutux seng magal kbhul mopuw tzyu.’Tumanhalifa nqu hetay qmol rhyal nqu Mamulu wangzaw llingay nqu Yetan nqu qalang Nogyo maki sa mopuw mtzyu kinmhgan kwara pinbahuw nha ga blaq balay ryax nqu mtmuzywaw na ryaxana ga babaw nya lga mshotaw la.’Tumantiko ini nha si inlungan qu lingay na qalang Yetan.kinlahang nqu sefu ga ini thozay yang nqu ungat.nanak nqu phyupan na ryax ga mhtuw cika.maki sa ’Tuman mincyugal nqu kinlahang ga.cingay kahul squ Siliya ki Hanz na Alapo squliq nqu Petuin mwah mbzyaq cintqalang squ qalang lingay na Yetan yang Adwan、Bani Sakhr ki Howeitat。Qolang nha qu lingay na Yetan llamu na qalang .baha hmswa ga ’Tuman na pklahang ga ini nha si inlungan qu zywaw qani.nanu yasa lingay na Yetan qani ga yang balay ungat sefu nyux smpung zyuwaw .si thuk sa mopuw mqeru kinmhgan. nanu yasa mhtuw son mha Wahapipay pslokah hi. (kawas qutux seng mspat kbhul ru cyugal~kawas qutux seng mspat kbhul mopuw sazing). kawas qutux seng mspat kbhul mopuw spat. ’Tuman –Sate pintriqan Mohanmote na Hali (Ayci na thoki)na laqi nya ka Ipulasin.Pasya .knal nqu ’Tuman Sutan na pizimu pkzyutan qu te qutux Satewang. kawas qutux seng mspat kbhul mtzyu cyugal.Ipulasin.Pasya ki ’Tuman msparis ru lmahang sa Lifante.baha hmswa ga mtlokah qu kinnahang nha. kawas qutux seng mspat kbhul mtzyu payat nqu Palestan mhtuw qutux ini thozay nqu Nonmin ptuliq nqu zyuwaw.Al-Salt ki Al-Karak.sazinh lingay nqu qalang na Yetan baha hmswa ga lmqin squ Nonmin ptuliq nqu zyuwaw na thoki.wayal slaqux na hetay Ipulasin.pasya.Ayci ru’Tuman pintriqan nha(kawas qutux seng mspat kbhul ru mtzyul mqeru~ kawas qutux seng mspat kbhul ru mpatul qutux )tmasoq qu kinhangan nqu Ayci ’Tuman magal qu pklahang nqu kenli.Babaw nqu zyuwaw Ipulasin.pasya lga. ’Tuman ptaring squ mtlokah kinlahang nqu qalang na Siliya ru lingay na Yetan te qutux . kawas qutux seng mspat kbhul ru mtzyul mpayat nqu cinqutux na Phzyup ki rhyal nqu pkbalay (Tanzmayte) ga Nogyo nqu qalang minnaras nha ka kinblaq na qinnxan.ana ga maki qu binah nqu lingay qalang nqu Yetan kinlokah na smyuk.kya psrunx na psmsun pcyagun、babaw nqu ppagal na hetay ru phyup ga. Kinhangan nqu qalang ’Tuman taring mhtuw qu ptyaqih la.lingay nqu qalang Yetan minsazing ptyaqih.Shoubak(kawas qutux seng mqeru kbhul ru magal) ru Karak (kawas qutux seng mqeru kbhul mopuw)psqnyut sa lha.kawas qutux seng mqeru kbhul ru mspat.kbalay Hanz tuqi ksya phenas squ lingay na Yetan ’mubuy sa Instanpaw ki Maycya.qani ga kinblaq nqu osa nha hmokong ru tmwang ’Tuman maki sa Alapo qalang nqu kinlahang nha.
Tili/kian
smr’zyut miru’Kinbhci na rhyal nqu Yetan ga mspat mang mqeru seng cyugal kbhul mpatul sazing pinfangkoli.kura ghyaq ga Siliya、te htgan wagi Ilake.kura mkilux ga ’mubuy sa Satialapo.Te byaqan wagi ga Israk qalang nya ga giway wagiq na rgyax.kinwagiq nya ga mtzyu kbhul mzimal~qutux seng mi te byaqan na wagi ga Yuetan uruw na gong htgan wagi ga mtnaq sa htgan wagi ru kura sa mkilux.pqwo sa rgyax na Yapalin. Maki sa byaqan wagi qu mhoqil na umi hya.mtnaq lingay nqu Iserak Kinwagiq nya ga qutux seng mspat kbhul mzimal payatkonz. mhoqil na umi spyang zzit nqu umi ga payat kbhul ru mspatkongz.maki sa babaw nqu cinbwanan ga spyang balay rroq na rhyal.
Kayal
smr’zyut miru’Koka nqu Yetan ga cingay qalang ga gluw nqu mtkilux na nnaqi na rhyal na kayal.te byaqan na wagi ga gluw nqu Ticunghay na kayalqutux kawas qinlwaxan hekin nya ga raytay qutux kbhul ~mpituw kbhul hawmi.
sinnhen
smr’zyut miru’koka nqu Yetan ga sinnhen nha ga Islangcyuaw.gaga nha ga mtgih qsahuy qu sinnhen nha.koka nqu Yetan ga sinnhen nha ga cingay balay qu Islangcyuaw.Syunipayin kinhmay nya ga mqeru mpitu. Sazing%.binah ga sazing.sazing%Roma tenskyo 、SilaTungzencyaw、 SiliyaTungzencyaw、KeputeTungzencyaw、YameniyaTungzencyaw ru giqas nqu kyokay。binah，kya qu 0.mpayat% Fowcyaw、0.qutux%Intucyuaw、tzzik0.qutux%Yutaycyaw、tzzik qutux1%insyu na sinnhen、tzzik0.qutux%ini qbaqi sinnhen ga、tzzik 0.qutux% ga snhi binah na llamu na sinnhen（linpgan kawas sa sazing seng ru mopuw ）。[5] Tungzencyaw mtnaq Tenskyo spyang kian nha ga qalang ga maki sa Anmantun na Mitipas. Koka na Yetan qani ga sinnhen nha ga Islangcyuaw.yang Sati Alapo、Aman、Yemen sinnhen nha ga Islang cyuaw ga mtnaq qu gaga nha。
Linpgan na squliq
smr’zyut miru’Koka nqu Yetan linpgan nqu squliq ga mqeru pgan cyugal %ga squliq nqu Alapo.binah nqu mincu ga squliq nqu Kawcyasol、squliq nqu Sila ru squliq nqu Yasu（lgan na squliq nqu Alami na kinbahan）。koka nqu Yetan ga sinnhen nha ga Islang cyuaw.misu nqu koka kwara linpgan nqu squliq Syunipay ga mqeru pgan mpitu.sazing%，Roma na Tenskyo ga sazing.sazing%、SilaTungzencyaw、SiliyaTungzencyaw、Kepute Tungzencyaw、YameniyaTungzencyaw ru giqas nqu kyokay 0.4% ga Fucyaw、0.1%ga Intucyaw、tzzit 0.1%ga Yutaycyaw、tzzit qutux% nqu sinnhen nqu mincin、tzzit 0.1% iniqbaqi、tzzit 0.1% binah llmu nqu sinnhen (linpgan qani ga sazing kawas ru mopuw)。Mtzyul mtzyu .mtzyu% mtzzik na linpgan squliq ga mopuw payat kawas cyugal .payat% bnkis hminas mtzyu pgan payat kawas.Linpgan nqu kinwagiq nqu squliq ga2.89%。hinqelang nqu Onga ga maki sa 1.961%。inlungang nqu qinryuxan na kawas ga77.71.
Jordan (約旦) hya’ ga cyux maki’ tay 31 00 N, 36 00 E na Aziya’ syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 89,342 sq km (maki’ tay 112ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 88,802 sq km , kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 540 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 8,185,384.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 11.40% , lhlahuy hya’ ga 1.10%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 87.50%.
spzyang qalang na Kokka’ (首都)
smr’zyut miru’spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Amman.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日)
smr’zyut miru’snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 25 na tay ymagal byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首)
smr’zyut miru’mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Abdullah II of Jordan, aring ryax 7 squ byacing tay 2 sa kawas 1999 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.