Pyanan

Pyanan (南山部落) qalang Pyanan hya ga cyux beh girang keng Raytogo Pyanan song. lalu' Pyanan qani hya ga aring nkis raral lga maki qu lalu qani hya la. osa beh qalang myan hya ga, aring Girang ga pwah beh Yuensan ru htu Galang Syanoh, ruw kura beh qalang myan, qutux tuqiy hya ga pwah beh Gyuto ruw pwah hongu tayal ruw p'ubuy tuqiy Bongbong lru mwah qalang myan la. kinwagiq niya ga wal hazi 1200 meta , qalang Pyanan hya ga cyux maki puqing balay llyung mnibu, kincingay squliq niya ga 834 kwara, 249 qu ngasal cyux maki kya. kinlabang hyal nya ga 86.54 pinxwang kungli. mrhuw balay nkis myan hya ga kmomaw muci qu piqyuwan nkis myan. iyat mnwah inu ma, aring pinsbkan lga yasa siy kaki sa hyal qani muci pinqyuwan nkis myan. balay balay hyal myan kya, ruw mkhway kwara qu squliq myan kya, ini phakas, mrraw uzi kya qu pcyagun naha. misu qani lga giway muya tmana' ru rramat ana nanu qu cyux naha sqyanux.

Tayto go (girang keng)

cyux maki te inu qu qalang部落位置與概況

sami qalang Pyanan hiya ga, cyux maki son maha kraya balay son maha ’tunux balay son llyung i Mnibu qani, cyux maki Yahu Quri’ sqabu qalang myan qani. ro qalang mu qani hiya ga,sraral ha ga, yasa qa qnxan ta sraral laga, muya sami trakis ngahi yasa qu wa sqyanux i pqyanux sami, babaw nya lga, qyopan sami son maha kahat qani lga, maras son maha i tamana qani la, mwah qalang myan laga, muya tamana qa i kahat laga psulung sami kya sami qalang myan uyi ro, nanu misuw qani lga, qwara qalang myan ga, cyux muya i tamana qwara misuw qani lga.

我們南山部落是位於蘭陽溪源頭的部落，然後位置是在思源啞口底下，南山部落傳統上過去是種植小米地瓜過活，那差不多到了民國七十幾年晚近的時候呢，有漢人來部落裡種植高麗菜，高麗菜發展到現在是部落每個家庭，幾乎都種植高麗菜，所以現在南山村的產業主要以高麗菜為主。

sinllwan na qalang地名由來

lalu i qalang myan i pyanan qani ga, ini ptnaq qa son maha i ziray nya wayal ga zikang nya ga ini ptnaq qa son maha lalu nya qalang qani uyi, taring balay mwah i qalang myan qani kahul i quri’ sqabu mwah i thazi son maha qalang pyanan qani ga, taring balay kian naha ga, Sgmi son Sgmi qasa ga, cyux maki llyung Memutang, ro nqa i gong kahul qa sgalup qasa Sgmi son nya, baha ini say Sgmi ga, piyux balay son maha qutux khoniq Sgmi kya sraral ma, Sgmi qani ga, baqun i awa ga i niwan ma seken ta misuw qani baqun i mima he uyi, baqun i mahoq lukus uyi ga, ro babw nya lga, kahul sgmi qasa khmay khmay laqi naha lga, ini ktnq kian lga, mwah kya i Pyanan la, ana ga mwah i Pyanan ga, ini say Pyanan na, Mnibu’ so na, ro imi nqa Mnibu’ qani, swa son maha Mnibu qani mga, saying qa i kinholan ke qani ma ga, qutux hiya ga, q’sun balay mu syax wagi ma ga, nanu ya son maha Mnibu’ ma, ro qutux loyi ga, rgyax qwara lingay nya ma ga, qalang qani ma, pira balay qutux libu biyok i qalang qani maha, nanu Mnibu’ son naha, ro babaw nya lga, mwah i kyopan sami Gipun la, mwah Gipun lga Pyanan son nya la. ana ga Pyanan qani ga, iyat cinlalu Gipun ga, pnongan nya i qalang myan maha Pyanan lalu qalang nya qani, nanu Gipun ga Pyanan son nya, puqing balay imi nya Pyanan qani ma ga, sami Pyanan hiya qani ma ga, mhuway balay ma, nanu kahul Sqoyaw ini ga, Slamaw squliq ma ga, musa i mkan mtswe naha kya Skikun ini ga Lmwan mga, sqa wagi lga, hminas qalang nyan wa sraral ungat i turuy lngan ta rwa, si ta sinkakay ma mhkangi nanu sasal kahul kya i Sqoyaw lga, mwah i qalang myan lga, sqa wagi lga, m’uyay ktu naha la, muyay ktu naha lga, blaq balay qa mhuway balay qalang nyan qani, nanu i tpihun naha ro, mwah muyaw, kya su lu’u moyay la, anay misu phapuy,〝pyanay misu cikah〞, nanu Pyanan qani lga, kahul pyanay misu qani lga, kahul kya ga, lalu ni ga, kahul ke qani maha pyanay misu qani, nanu Pyanan son la.

南山的地名的演變，大概就是有三、四百年的歷史，那最先部落是從南投遷徙過來，遷徙到思源啞口，在思源啞口住了段時間才下遷至南山，不是馬上到我們現今南山部落位置，而是首先遷到稱作Sgmi的地方，位於米摩登溪逸久溪(都是蘭陽溪源頭)，有一塊小腹地，為何叫Sgmi呢?因為那塊地都是麻六甲合歡樹，合歡樹就是Sgmi,這個Sgmi在過去生活是很重要的物質，用途就是洗滌劑，可以把其根搗碎，用來洗衣服洗身體，他們大約在此住兩個世代，約莫六、七十年以後，因為土地不敷使用，資源殆盡，於是又從該處搬到現今南山部落位置，而遷移初期，也並非稱作Pyanan 而是 Mnibu’,其意思有二，第一是被群山圍抱，好像是豬圈，旁邊就是欄杆，而libu就是欄杆(圍之意)，另說則是太陽從南湖大山直接照射的地方，地名後面有bu的意思是高處或太陽最早照射的地方(像是新竹鎮西堡cinsbu)，後來Mnibu的名字又變成Pyanan,名字是過去族人交通不便，族人移動都是用腳走路，而環山、梨山部落的人要去四季、茂安探親時，都是走路，需要費時一天，途經南山部落時，已經是中午吃飯時間，而南山部落人很好客，看到他們就會呼喚〝我來招待你們〞，朋友你應該很餓了，我來煮東西給你吃，於是pyanay misu 就變成Pyanan了這樣的語言變化，而日本人來的時候就問族人說，你們部落怎麼稱呼，而族人則會應Pyanan，於是日本人也以此稱呼。

pinqyuwan qalang部落遷徙

wiwal nqu wal maku skayal sa sinllwan na qalang muci, ru nyux maki smryut te yahu qani:

bnkis myan sraral ga minkahul squ Pinsbkan(南投瑞岩)ru pgagay  squ Quri sqabu (思源啞口)muyaw squ Turuy kacing（山背下切）ru tehuk squ Hbun qyus ki gong Matang(馬當溪) suruw nya lga tehuk squ hbun Talah (又稱sgmi), maki uzi qu wal mkura sa Mnoyan(四季平台)uzi。

如同地名由來介紹加以整理如下:

祖先從Pinsbkan(南投瑞岩)-Quri sqabu (思源啞口)-沿著Turuy kacing 山背下切-經Hbun qyus -gong Matang(馬當溪)-hbun Talah (又稱sgmi) ，有一部分的人前往Mnoyan(四季平台)。

另外，稱作Lamang的人的後代，有一部分人至Tayax(四季上部落)居住，接著抵達現在南山部落位置後先後成立﹕

1.qalang nguhu

2.qalang rgyax，近代Watan ali 頭目又從中分離出

3.qalang kska，

另外，園建社於gong Mekyup(美優溪)溪畔的qalang Yuqu 後因遭逢洪水沖毀而遷棲在qalang qnapan，至此Pyanan 部落的社會雛形於焉成立。  

kinhmayan na ssquliq人口概況

squliq Pyanan nyan ga, misuw qani ga,kya i kinniks ro laqi squnun ga,kya i qutux seng squliq i qalang myan hiya,ro kneril ga piyux hayiy,paying kusa kya mlikuy tkkwaw rwa ro,nanu wa i mhokil lga,ro ruma ga m’uy naha i sraral musa qmalu,ini ga musa mnayang qmayah ro nanu ini tl’ux son maha qnxan naha mlikuy,nanu kneril hiya ga,nanu i bsyaq hayiy qnhun naha ya.

我們南山部落人口總數，包含老少大約一千餘人，性別結構上女生多於男生，主要是因為男生酗酒陋習，較早過世留下許多寡婦，也因為過去男生工作勞苦，因此生命不常。

simnhyan部落宗教

galang myan hiya ga,maki son maha i aring sraral haga,cyugan kyokay nya ha ga,qutux ga Cyoro kyokay(kiriskyo) son nya,ro tesinkyo ga,ro babaw nya la,mwah qutux hariluya(神召會) son nya,mwah hasa uyi la,ro babaw nya lga,hmku hmku kya naha nulu inu qa i rwa naha i snhyan naha ni ga,htux qa 摩門教uyi la,maki摩門教,ro nya mwah 曠野協會uyi la,nanu magan kyokay laro,smisuw qani lga,kahat lga,kbalay qutux 媽祖廟 uyi la,nanu son hani mita lga,piyux balay kyokay ga.

南山部落早期西方基督宗教(長老教會、天主教)傳入，後來神照會進入，最近幾年新興教派出現(曠野教會、摩門教)，接著漢人在南山種菜，需要信仰中心，於是媽祖廟也建立，所以南山的宗教很多元。

qqyanux經濟與特產

sami galang Pyanan qani hiya ga,taring sraral balay ha ga,nanu I trakis ru ngahi qani muyan myan ga,wali birun ala ro trasis ro ngahi niqun ta nanaq ro ga,babaw nya laga,taring maki cikay i miyup son naha qeqaya kmukan kahat qani la,nanu si ga birun pila laro,nanu yasa lga qalang myan ga,musa i tmyase son lga,musa rgyax ro musa hnkangi khoniq i mistmaq ro scinun naha ro hmku nqa tqenux la,ro babaw nya lga muya sami yorin la,ro muya sami labin,baqun mayi uyi ga,baqun mepila,kya minkoku rokuyu nanneng lga,taring sami tmalang sami muya qanrang la,muya ta qanrang la,ana cami muya qarang ga,nanu i ini kpiyux ro qmayah sraral iway haga ro,nanu iyaw iyaw iyaw haga spmiyon ini kpiyux,kyan minkoku nanaq yo nannng lga,mwah kahat la,maras 怪手 laro,nanu i sbnhu qwara i mayah nyan laro,miyan naha qarang lga,yasa qa i pira misuw qani piyux balay son maha qalang i qalang myan qani,nanu ana ski misuw qani na ga,qalang myan ga,yasa qa muya qarang maha i sqynux i goyu neng qani ga,nanu qa muya qarang.

剛開始傳統部落時種植小米與地瓜，目的求溫飽，後來民國三、四十年時，部落開始資本化改變，有平地資源進入開始使用貨幣，所以當時開始導向市場導向經濟作物，以錢做為交易產品，例如野生香菇、柳杉、梧桐，後來就種植段木香菇，接著民國六十幾年，開始發展高冷蔬菜，當時種植面積不大，到了七十年平地人進入，把怪手(重機械)將地鏟平，產量就很多直到現在仍是以此為主。

osa squ qalang部落交通

Qalang myan qani ga,cyan maki i tunux son maha llyung Mnibu’ qani,nanu yasa i kmuyit su turuy kahul i hogan ga kahul heci mwah ga,si glux i son maha syaw llyung i Mnibu’ qani,nanu si prkyas prkyas ro,mwah Lmwan laro,prkyas lga Skikun lga,yasa mwah Pyanah la.ana ga saying qara tuqiy nya ga,myuqu su musa lga,phtux su Toyen ro ini ga musa su 太平山ga,cyux qutux Pekus(百韜橋) son naha ga,wa prkyas ga qutux tuqiy ga,wa kya Toyen ga,ro mwah laga,te Thbu(土場)son naha Roba ga,cyux qutux tuqiy loyiwa tqara loyi wal 太平山 la,nanu yasa min’uqu su mlux tuqiy qasa laga,iyat su tehok Pyanan la.

南山的地點位於蘭陽溪源頭，從台七甲沿著蘭陽溪上來，經過留茂安、四季，在上去及是南山了，途中經過第一個岔路是往桃園，第二個岔路是往太平山，如過走錯了，你就無法抵達南山。

wahan mangay mcisan部落觀光

Sami qalang Pyanan qani huya ga,bahaw cyux maki son maha i suru balay rgyax ga,piyux balay son maha i blaq chalan ga,ro balaq nayan uyi,pira maha sami qalang Pyanan qani ga,cyux qutux son maha quri sqabu,quri sqabu qasa hiya ga,bagan ro kmisan ro tmangu abaw ro hoqan abaw ga,ini ptnaq qwara kako nya ga,blaq balay ktan ga,quri’ sqabu qasa hiya ga,taring sraral ga,yasa niqan nyan i galan myan i quilh ga,quilh hasa ga,mnbang so nyan ga櫻花鉤吻鮭，nanu sraral ga,yasa galan myamn qulih,ro qalang myan hasa ga,maki balung uyi ga,maki son maha qaling(檜木) son nyan ga,nanu cyux qutux son 檜木園區，cyux qutux步道ga,okeq musa mangay qa i qaling,ro qalang myan hasa ga,cyux maki qutux son maha mqabu n ptunux(鐘乳石) cyux kya uyi，blaq balay ktan 鐘乳石qasa ay,ana ga mwani ga,cyux shtux i kensexu ga,nyux shtuy maha ta say nqa i pcyaqih i 鐘乳石 qasa，misuw qani ga,ini baqiy musa haya,ro qutux loyi hapa balay ga i觀光nya lga,qanrang(高麗菜) qani ro,qalang Pyanan qani ga,ita Taywan qani ga,si say ma hopa balay qa 菜區nya ga,mmiyan qanrang qani,nanu musa su qalang Pyanan qani ga,ktan su qwara mtasyeq qwara i qanrang ga,blaq balay ktan.khmay balay i kahat ga.

南山部落位於蘭陽溪源頭，又身處深山，自然資源豐富，景觀漂亮，向思源啞口四季變化明顯，呈現不一樣風情，而思源啞口過去為採集羅葉尾溪櫻花鉤吻鮭之處，過去族人都至該處補食，而南山海拔較高，東北季風夾帶濕氣雲霧，因此南山部落檜木很多有檜木園，目前遊客眾多，再來南山部落為台灣最大高麗菜產區，所以到了夏天一片綠油油，觀光客接踵而來。

rhzyal kki’an

tay mkraya’ na Pyanan hya’ ga Qalang skikun.

kyokay (教會)

maki 1 kyokay.

ssquliq pinlpgan (人口統計)

年份 kawas pinlpgan	tay byacing na 4 kawas na 2016
人口 ssquliq pinlpgan	857 hi ku kwara s’uli tayan

ppqbaqan (教育)

pqwasan biru ’laqi’ cikuy (國民小學)

maki 1 pqwasan biru ’laqi’ cikuy.

tuqi ’san (交通)

spyangan na pinbahu (特產)

kinhulan s’utu biru

• 內政部戶政司全球資訊網
• 原住民族委員會全球資訊網統計資料