The Democratic Republic of the Congo
| The Democratic Republic of the Congo | |
.jpg)
| |
| kian | |
.svg)
| |
| sintuqi squ kian | 4°19′S 15°19′E |
| kinbhci | 2,345,409 km2 |
| qalang | Kinshasa |
| ke | |
| Kikongo, Lingala, Swahili, Tshiluba, French | |
| Linpgan squliq | |
| 105,044,646 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 30 na tay mtzyu’ byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 39.1% |
| Tenskyo | 55.8% |
| puqing nqu sinnhen | 2.5% |
| ungat sinnhen | 0.5% |
| binah | 2.1% |
| ryax nqu kian | |
| UTC+1 ~ +2 | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .cd | |
The Democratic Republic of the Congo (剛果民主共和國) hya’ ga cyux maki’ tay 0 00 N, 25 00 E na Xweco syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 2,344,858 sq km (maki’ tay 11ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 2,267,048 sq km , kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 77,810 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 81,331,050.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 11.40% , lhlahuy hya’ ga 67.90%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 20.70%.
Kankomincu linhoyan na koka
spzyang qalang na Kokka’ (首都) smr’zyut miru’
spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Kinshasa.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日) smr’zyut miru’
snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 30 na tay mtzyu’ byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首) smr’zyut miru’
mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Joseph Kabila, aring ryax 26 squ byacing tay 1 sa kawas 2001 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.
Zyaw na kinbkesan(歷史) smr’zyut miru’
Misu qani sllwa nha ma Kankomincu linhoyan na koka na qalang qani ga.maki sa sraral ka mspat mang kawas rima kinnian na squliq la.sraral na zyaw kinbkesan qani ga taring cinqalang qani ga Kanko squliq na Patuw mbyaq sa rhyal qani la,lha ga konyun glen sazing seng kawas ru konyun glen magal kawas kahul sa te bhyaqan wagi ki kura ghyaq ru mbzyaq sa qalang rhyal na taray,ryax nasa mingleng ryax na pklahang na binah koka ru wayal nha slaqux qu ryax na pinklahang na koka.squliq na Pantuw mbzaq saqani lga mbhozyaw lru laqux na pyang squliq na qalang qani squliq na Pikmi,nanu yasa lha ga m’imaw qu gaga nha ki misu na qalang kako.squliq na Pantuw kahul qalang Sife mqbaq Nogyo ru son qenu mtzyaw na bbaliq,ke na Pantuw ke na pyang nha ppkal na ke.
ssquliq ga babaw nya lga kahul sa Tafu ru Sutankrltofan na qalang ru mzyup Sa kura ghyaq na Kanko,squliq na TunFe mbyaq ru mzyup sa Kanko Na te htgan wagi,helaw balay m’imaw mincu nha.Ssquliq mbyaq qani ga gizit nha ga kahul sa ziray na btunux kinryasan tehuk sa bbaliq na ziray.squliq na kura mkilux ru byaqan na wagi ki mkilux ga cingay qu qmalup、pphkangi na squliq.ini agal sa kian na cinsu qinbaqan nha.qeqaya na Cinsu ryax qani ga qinnxan nha ga mkwagiq qu qinnxan nha.suqun nya mzyu Nogyo ru psmsun qqmazyet.nanu yasa memaw maki sa htgan wagi ru te htgan wagi ki kura mkilux ga pphkangi na squliq qolang na squliu Pantuw.Mopuw kimhgan squliu Pantuw tmasoq
sa pbhazyaw kura tska na qalang Feco.Ssquliq na tmwang msbuloq mthelaw qu Wanglu ru mrkes，Sanye na psplang ga pyang ga cimu ru baliq ru Tun.Maki sa magal kinmhgan ga,qutux Scu na syakay taring 一個氏族社會開始mluw qes na langun na Uponpahu ru Cyatan cya na gong na Lualapa syaw na umi.Baq mnglung mqyanux sllwa nha ma Uponpa,pucing nya lga mqutux Lupa na koka la（Kingdom of Luba）ru Lung ta koka（Kingdom of Lunda）.Cinringan na Uponpa na syakay mzyu mha koka Lupa ga演 sintuqi nha ga mngyut ru mtubu iyal.Pinzyugan qani ga inipskyut,phtuw pira llamu na ini ptnaq Wpanpa gaga syakay.Te qutux qutux na syakay na te htuw ga cinringan ga minkahul sa sya kay nha sraral（myang na Roma na gaga mpsulung sa gaga na Sila）.
Zmagal kinmhgan baq msbah sa maki Kalangpa（Kamilamba）lingang na qalang kofuko,nanu yasa te kahul sa maki Sancya ru lingay na cyatancya na gaga wayal mpux lha la.Maki sa koka na Kanko mhtuw qu spyang na kinhbyuzyun na btunux na kwang,nanak waqi na zo ru llamu na pbiran. Ptaring kbalay gaga na pinkyalang mtzyuwaw na kangte、gizi na Tun.Wupunpa kbalay nanak pincyagan na king na zezyuwaw psrux qutux hopa na psplang（hminas qutux seng magal
kbhul konli na psplang na wanglu，tehuk Intuyang）Ru kya uzi qu blaq balay na qalang pmyen pinbahuw ru mkhbuzyu balay qu llamu na qqulih ru qqsinu.hopa balay psmsun psplang na rngu nha ru psku sa khuw qu nniqun nha,nanu yasa cinmyaw iyal qu qalang nha.qalang ru Cunyang sefu ga psurhx sa mrhuw qu pimkyalang nha,nanu magal balay sa psrxan nha na gaga,lmahang na mrhuw hopa balay qu pinspngan nya la,spyang balay ga maki sa mopuw tzyu
kinmhgan.
Zyaw na kinbkesan
Misu qani sllwa nha ma Kankomincu linhoyan na koka na qalang qani ga. Maki sa sraral ka mspat mang kawas rima kinnian na squliq la。Sraral na Zyaw kinbkesan qani ga taring cinqalang qani ga Kanko squliq na Patuw mbyaq sa rhyal qani la，lha ga konyun glen sazing seng kawas ru konyun glen magal kawas kahul sa te bhyaqan wagi ki kura ghyaq ru mbzyaq sa qalang rhyal na taray，ryax nasa mingleng ryax na pklahang na binah koka ru wayal nha slaqux qu ryax na pinklahang na koka。squliq na Pantuw mbzaq saqani lga mbhozyaw lru laqux na pyang squliq na qalang qani squliq na Pikmi，nanu yasa lha ga m’imaw qu gaga nha ki misu na qalang kako。squliq na Pantuw kahul qalang Sife mqbaq Nogyo ru son qenu mtzyaw na bbaliq，ke na Pantuw ke na pyang nha ppkal na ke。
tili/kian(地理) smr’zyut miru’
mincu Kangko nyux maki sa te ska na Feco te byaqan wagi,tmhabuk te mkilux tngbang te ska na kura ghyaq,’mubuy sa htgan wagi na Wukanta、Luanta、Pulungti、Tansanniya，kura ghyaq lga bih na kura mkilux na Sutan、Cunfelinhoyan na koka,kura byaqan wagi lga qes naKankolinhoyan na koka,kura mkilux lga mqes ki Ankola、Sanpiya,Llyung Kangko taring htgan wagi kura sa te byaqan wagi maki sa lingay nya kwara.，kya binah llyung na Wupanci、llyung na Lualapa ru pyang qara nya.Qes na te htgan wagi aring sa kura ghyaq kuqa sa mkilux kya qu langun Aypote、langun na Aythwa、langun na Ciwu、langun na tankank ru langun na muwelu na llangun.
kian nya ru rhzyal smr’zyut miru’
Kangko mincu linhoyan na kian nya ga maki sa Feco na teska,nyux maki sa tmhabuk te mkilux bih na zyuhun,hopa balay rhzyal nya ru cingay balay qu nenanu nya，maki sa Feco ga tszik cikay na Arlciliya na te sazing kinhopa na koka.kinlabang ru kinhopa na rhzyal nya ga sazing kbhul mang ru tzyul mpayat ma ng mpayat seng mspat kbhul mzimal spat pin fang kon li.Kura ghyaq ga ’mubuy Cunfe linhoyayan na koka,te htgan wagi ru kura ghyaq ru ’mubuy kura mkilux Sutan.Te htgan wagi ga ’mubuy Tungfetizan，btunux ru yang rsnat mtzzik，kzzik qu qsya nya ru mknanak ktan qu ngngayan,ki Wukanta、Tansanniya、Luanta ru Pulung rhzyul ’mubuy.Te mkilux ki Ankla ’mubuy,te htgan wagi pqes kin Sanpiya,te byaqan wagi ga qes ki Kangko.Te byaqan wagi kura mkilux gong na Kang ko te kya hu nya lga bih na Tasiyung,syaw na umi ga nanak mtzyul mpitu konli qiruzyux nya.
Koka ka mtngbang sa tmhabuk te mkilux,kinlabang ru kinhopa nya ga pkaki balay yamng taray Kangko,aw ru nyux q’lyun na mciku na qara gong na kangko；maki sa te ska na kyahu ga maki hopa cikay na b’nux na rhyal,binah hya lga te htgan waga、kura ghyaq、kura mklux cyugal qani ga nyx thwiran na wagiq rrgyax rurhyal,payng wagiq nyaga kura mkilux ru te htgan wagi mkilux na rrgyax wagiq.kin wagiq nya ga raytay taring mtzyu kbhul ru tehuk sa qutux seng magal kbhul.
qqsya nha smr’zyut miru’
Kang ko mincu linhoyal na koka pyang llyung nya ga llyung na kang ko,binah lga qara kwara la.Llyung na Kang ko cinringan nya ga kahul sa rhyal na Sanpiya,qinryuxan nya ga mpayat seng ru mtzyu kbhul mtzyu pgal mqeru konli,maki sa babaw cinbwanan qani ga te mopuw qruzyux na llyung.q’lyuan na kinlabang ru kinqryuzyux nya ga cyugal kbhul mang ru mtzyu pgan mpitu mang ru mpitu seng mspat kbhul pin fang kon li,nanu yasa q’lyuan na kinlabang ru kinqryuzyux nya ga hopa balay,tzzit sa llyung na Latimeco na Yamasyun,maki sa babaw cinbwanan ga te sazing kin hopa ru mrru iyal q’lyuan nya。Llyung qani ga mtlapa mqlwi sa byaqan na wagi,pwah sa Ankla ru mzyup sa Tasiyang.Pyang qara nya ga llyung na Wpanci ru llyung na Kasay,kya binah na mopuw tzyu na qara,baqun tmzyuwaw na pcyawan kinqryuxan nya ga qutux mang cyugal seng konli.
Kayal (氣候) smr’zyut miru’
Kang ko mincu linhoyal na koka rhyal nya ga cingay qu maki sa kura sa ghyaq Pewe mpayat tu tehuk Nanwe mpayat tu kska,kayal nya ga mthabuk te mkilux, qutux kawas ga kayal ya ga maki sa Ses 21.1tu（Has mpitu pgal tu）nanu yasa hekin na kayal nha ga,Ses 27.8 tu（Has 82 tu），mslwi ru mkiluz na ru cingay qinnwalax na kayal.son qani mita lga kara kayal nha ga,qutux kawas baqun qmasu mha mtkzay ru qlwaxan na sazing kayal；qutux qutux kawas taring sa mopuw byacing ru tehuk te sazing kawas na magal byacing ga qlwaxan na kayal,mslwi ru mkilux na kayal；mtzyu byacing ru te huk sa mopuw byacing ga tkzay na kayal,hrhul qu kayal nya.
Ana ga maki sa ’bagagan lga,teska na rhyal ki te htgan na wagi ga kya qu wagiq na rrgyax ru maki qu si txal mqwalax keruma ga hopa balay qinlwaxan nya,myang nqu magal sa kikilux na iyu aw ru te ska na rhyal ga kiwaqiy nya ga qurux seng Koncs tehuk sazing seng konzs,wagiq na b’bu rgyax ga mukan na hlaqi krryax,sllwan nha ma「 rgyax na
byacing」.
sefu(政府) smr’zyut miru’
kawas 2001 qutux byacing mopuw spat ryax,Soto nha Lolang-Tesile.Kapila wayal kutan ru mhoqil na thoki htay nya Lasti.micle（Rashidi Mizele）,laqi nya Yuesfu. Kapila kahul sa binah koka ’mubuy msoto la,msoto tehuk sa kawas 2019qutux byacing mpusal payat ryax.
kawas 2006 mpituw byacing tzyul ryax,koka Kangko（king）psenkyo Soto ru KominGiin.Mspat byacing mpusal ryax,mbuci senkyo na linhoyan mha,sekyo Soto qani ga ungat squliq magal mzimal% na hyo,nanu yasa Yesfu.Kapila ru Zang –Piayrl.panpa.mzyup sa minpusal senkyo lozi. Mopuw byacing mpusal qeru ryax，te sazing sekyo Soto.mopuw qutux byacing mopuw magal ryax,mbuci senkyo na linhoyan mha，Soto Kapila Tosen la.Mopuw sazing byacing tzyul ryax,Antowan.cican cya mere na Soto mthoki.