qalang Qba / 九寮溪 部落
mwani misuw qalang ru cyux te inu 部落概況與位置
smr’zyut miru’qalang Qba qani hiya ga, mnaki cqa qalang Talah(Rong’pya), maki meohong na kkian smi abura na Rongpya,cka na qongu rgyax, binah nya ga rrgyax qabax, betunux calay kkian cani, ski heci akya qutux tmucing muyit toruy.
九寮溪部落位於崙埤村,崙埤加油站後方,美麗的山谷中,四周被高聳的山脈環繞,距離最近的宜蘭市區約有一小時的車程。
sinllwan lalu qalang 地名由來
smr’zyut miru’cnlalu qalang Qba qani hiya ga, skahul ke na bnheci cyunga, musa naha bawiq rgyax mra ro iyik glabang qongu ga rinkyasan nya ga pisan hayi qba, mica qa si naha cnllwan maha qalang Qba.
Qba 這個名稱來自於因從高處往下看地形長得很像手的形狀,傳說當初部落祖先在這裡找到了一片土地富饒的土地,因此將其命名為 qalang Qba。
pinqzyuwan qalang 部落遷徙
smr’zyut miru’pinhqnyan na qalang Qba hiya ga, si ta mbzinas piyux kbhul ckawas, ryax nasa ga baha hmcwa smoya kangi xqayus na kkian ro blaq na rroq qa bnheci, knahul naha theyaq mwah ski kkian mwani, ro maki rryaniq qa pinhqnyan qani ga, muluw piyux kihung na yaw qa qalang, ro mica qa nyan mwah cani tnqalang.
九寮溪部落的遷徙歷史可以追溯至數百年前,當時部落祖先為了尋找更好的生活環境,從遙遠的地方遷徙至現在的位置。遷徙過程中,部落經歷了許多困難和挑戰,但最終在這片美麗的山谷中找到了安身立命之所。
ryax na klhangan Ipun ga, skahul naha Tkasan ro Tgliq mwah cqani, cquliq Tkasan mwah lro, cipak na cquliq musa loyi hbun Slaq, binah kruma cquliq musa Sqbuh. ro ringan maki Tgliq na cquliq ga musa Kbanun, sta mwah Thelu lga, mica qa musa loyi Sqbuh.
日本時期,自 Tkasan 及 Tgliq(今桃園市復興區蘇樂及鐵立庫一帶)遷入。原 Tkasan 族人遷入後,部分族人復遷至 hbun Slaq(台北烏來哈盆),其後部分再遷回長嶺。原 Tgliq 遷至樂水者,光復遷入本部落 Sqbwh 地區。
tayal ka nyux qalang Qba misuw qaniy 人口概況
smr’zyut miru’pisa cquliq: mwani ga qalang Qba qani hiya ga, akya mpusal cquliq nya, magan calay cinmuyax Tayal nyan maki caca, kruma ga bnheci piyux kawas na yutas yaki, cyan maki kya qalang.
mirok: qalang Sqbuh hiya ga cquliq Tayal, qabax cquliq nya ga glgan naha gaga ro kintayux na Tayal.
minanaq na cquliq: qalang qba qani hiya ga, maki bnheci baq kbly tminun na qeqaya cyunga, naha ga pklahang gaga ro qmuyi gaga.
人口數量:九寮溪部落目前的人口約為5戶20人,其中大部分是年長者和家庭。
族群:九寮溪部落屬於泰雅族,部落成員秉持著傳統的泰雅族文化和價值觀。
特色人口:九寮溪部落的特色人口包括尊崇傳統的長輩和擅長製作傳統工藝品的手工藝人,他們是部落文化的守護者和傳承者。
snhyan 部落宗教
smr’zyut miru’qalang Qba hiya ga snhyan naha utux Tayal, ro maki gaga cmyus uyi. snhe naha maha baq maray mblaq na qnxan ro kmloh, mwani ga maki cikay cquliq musa Tensinkyo ini ga Kiristo kyokay, maki uyi cquliq snhe utux Kahat.
九寮溪部落主要信仰傳統的泰雅族神靈,並進行相應的祭祀儀式。部落成員深信神靈的庇佑能帶來豐收和平安,目前也有些許族人會去天主教會或是基督教會,也有一些族人在佛教。
qqyanux 經濟與特產
smr’zyut miru’cpiyang yaw tnpila: qalang Qba hiya cpyanga mrwa kblay qeqaya ini ga mqupah, maki uyi cquliq nyan mawah bbesan, ro pinqumah hiya ga ana ocya,pagay, ro bway qhoniq, kblay na qeqaya hiya ga, ana patas qhoniq, tminun na ruma, binah lga wal heci mtiyaw ini ga mqwas la.
主要經濟活動:九寮溪部落主要從事農業和手工藝品製作,也有居民從事商店,農產品包括茶葉、稻米、蔬菜和水果,手工藝品則包括木雕、竹編等,其餘大部分皆在外地工作、讀書。
pinklay: pinklay na qalang ana ocya, minnanaq na tminun ro kblay qeqaya na qhoniq, qabax qeqaya qani ga piyux cquliq baqun, llwax na qqyanux tnpila na qalang.
特產:九寮溪部落的特產包括茶葉、特色紡織品和木雕工藝品,這些產品在當地享有盛譽,也是部落經濟的重要支柱。
tuqiy 部落交通
smr’zyut miru’qalang Qba hiya ga siglux ryaniq khangi ini ga muyut haya, blaq qa ryaniq cka qalang, musa tanux ga si glgan basu ini ga haya naha nanaq. musa su qalang Qba ga, garing su rryaniq 台七甲skura Slamaw, ro si shoyu musa ski qalang Talah, ini kbsaq lga, trang ptayux su syan abura na Talah uraw lga, skura glax ro tehok su kya qalang Qba uyi la.
九寮溪部落的交通主要依靠道路和步行,部落內部通行便利。對外則通過小型巴士和私家車輛連接周邊地區。前往九寮溪主要為開車或搭乘巴士,沿著台七甲線往梨山方向,經過崙埤部落不久後,抵達崙埤加油站向右轉,即可抵達九寮溪部落。
wahan tbasaw mzwi 部落觀光
smr’zyut miru’qalang Qba hiya ga maki piyux than ckaw na wahan cisan ana blaq ktalan na kintalan rgyax ro qalang Tayal. qalang hiya ga pincrux kya qutux ki’an na mkrax qa piyu’an, maki piyux cquliq mwah cisan cani.
九寮溪部落具有豐富的觀光資源,包括壯麗的山景和傳統的文化表演。部落設有觀光服務中心,接待遊客並提供導覽服務,吸引了許多遊客前來觀光。
gaga qalang 部落文化
smr’zyut miru’qalang qba hiya ga piyux calay gaga naha, ana ke cyunga, pintasan, ro ryax snqasan, klokah klahang ro qmuyi gaga Tayal qa naha, ro syan naha inlungan qa qabax yaw cyunga, blaq calay kinnxan naha.
九寮溪部落的文化豐富多彩,包括傳統的語言、藝術和節慶活動。部落成員積極保護和傳承泰雅族文化,並將其融入日常生活中,為部落注入了獨特的生命力。
cipak kinbaqan na gaga 文化小知識
smr’zyut miru’以下為 Labi Wilang 接受訪問內容:
cyunga qnxan myan ga moyay cami ay, uka niqun myan cyunga, maniq cami ngahi, maniq cami ngahi lga,hlaqi lga uka ngahi la, mami trakis nanaq niqun myan la, ro ana cimu ga uka uyi, ro ana qucyu uyi ga ini cami pqucyu cyunga ay, ini kkucyu kakay myan, ini cami plukus uyi, maki lukus ga qabax maki mgaliq nanaq ga, ro nanu qaca, maki cami gako ga sesiy myan Ipun, payat cami kawas mnqwas ga, ”oy aray lukus, ta nyan mgaliq lukus su ma”, uka yaya mu, uka yaba mu, klhangan na yaki mu wayal mnukil yaki mu la son mu, ro sesiy myan Ipun payat nenci ga, ngilis ay! siqan su ma… ro biqan cu nya cikay i qutux mongpe ga, ’plukus qani ki’’ uya son mu, huway su sesiy son mu, ro payat kawas lga, wayal Ipun la, payat ckawas lga, wayal i Ipun lga ro nyan mwah Cyukok qani la, ro mwah Cyukok q ani lga, bing cami karuh lga, nyan garing mquci Ipun nyan si kmwa ktiyil laro, 四年級lga wayal Ipun la, ro Cyukok mwah mlahang cami la maha cani, (piyux seto su cyunga ku?) 很多啊, seto cyunga ga khmay ay, us ga Ipun ya ga lokah tmucing ga seto naha, (sesiy baq tucing seto?) ini ini tucing sesiy haw, blaq calay sensey na Ipun ay xmalu,
我們過去的生活真的很苦,以前沒有食物,我們只吃地瓜,但如果下雪就沒有地瓜,就只能吃小米飯,也沒有鹽巴,以前我們連鞋子都沒有,腳上都不穿鞋,也沒有衣服穿,就算有也都是破掉的,我們在學校時老師是日本人,我們讀了四年,老師說: 喂,你的衣服怎麼破掉了? 我沒有雙親,我是由奶奶帶大的,但我告訴她我的奶奶也過世了,然後我的四年級老師,他直接哭泣,他說我很可憐,然後他給我一件褲子,叫我穿這件褲子,我說知道了,謝謝老師,四年之後,日本人離開了,國民政府來台,我們拿著鋤頭,因為日本人開始逐漸不好快要戰敗了,四年級時日本人離開,然後就換中國人來殖民我們了,(你以前有很多同學嗎?) 很多啊,以前同學很多人餒,但是日本的學生很喜歡打同學,(老師會打學生嗎?) 不會,老師不會打人,對阿日本的老師阿,日本的老師真的人很好。
(ro nanu cyan naha pquyu?) Cyunga ga Ipun uyi ga lokah unro lokah ktlyum ga, 還有打棒球 tmucing boru, uka qani ya, 打棒球ro 摔角ca ciriq, ro unrokay maha kya Ipun cyunga ya, qaca ga 很重要, (piyux cquliq musa sanka unrokay ku? ) piyux ay! Tayal ga mwah Ipun cyunga ga ini kpiyux ga, mwah mlahang nanaq mwah ga, nanu irwa lga alan cami nya pnunro la alan nya pnciriq lro, rayun nya pnciriq qabax seto uyi ga, ro alan nya pcpngan mqwas uyi, ro rayun nya i nanu ca la, musa kmayal i pcpngan kkayal ke maki Girang uyi ga, (heci ga?) heci ga mayal ke na Ipun, ini kayal ke ni Tayal ya,
kmayal su ke na Tayal lga, maki qutux tasuki, kmayal su cikay ke Tayal lga, si su nya wahi matu qaca la si su sbabuy laro, mica qa ini cami qbaq ke ni Ipun cyunga ro, (ziray Ipun ku?) uya ga cyunga ga, nanu ana cami gbyan mwah muyax masoq cami maniq ga.
(日本的老師教育你們什麼?) 以前日本很喜歡運動跑步,還有打棒球,沒有打籃球,打棒球與摔角,以前運動會就是這些,他們很重視這些運動,(很多人去參與運動會嗎?) 很多啊。
以前日本人來泰雅族部落,但是人不多,來治理部落,於是他讓我們接觸運動,也就是摔角,他們會帶所有學生去摔角,也會參加歌唱比賽,他們也會帶學生去宜蘭參加演講比賽,(平地嗎?) 平地阿,去講日本語演講,不會說泰雅語。過去有段時間,如果你說泰雅語。有一個牌子,如果你講泰雅語他就直接來給你掛牌子,所以其實我們以前不會說泰雅語,(日本時代嗎?) 對阿,以前阿,甚至我們晚上回家吃完飯
ini cami k’cyang ay, nayn mwah k’npung cqa na muyax ro mehong muyax, (ima mwah?) laqi ga laqi seto, kmayal su ke na Tayal lga, si su nya biqi qaca la, ro kmayal sesiy ma ”ta su kmayal ke na Tayal, ta su ini kayal ke ni Ipun” ini cami qbaq kmayal ciyan ke ni Ipun ro, ro tuway mqbaq lga, ro wayal Ipun la, ro Cyukok nyan mlahang laro, ini cami qbaq mung ke ni Cyukok cyunga uyi ay, (son cimu nanu baq kmayal la mehong?) bsyaq bsyaq bsyaq lga, maha cani bsyaq lga, baq mung uyi laro, (han ima psbaq cimu?) uka psbaq nyan cami mung ke na sesiy uyi ro sesiy kamyal laro, nanu baq baq baq mung lga, nyan cami kmayal ke na Cyonghuaminkok qani lga, maha cani ro.(Cyukok ro Ipun ga qenu blaq?) aya baqaw ta qaca ya ya,(cyunga ga?) cyunga uyi ga ini say maha i Ipun ga mqutiy, blaq qa hnlangan Ipun uyi ay, uka mquriq nya ga Ipun, blaq calay (blaq calay qnxan qabax) uka quriq nya, (uka ciriq uyi ku?) uka! ini kmut culiq. kya nanaq Cyukok nya hmap cquliq haw, (maki qalang ga ini ‘byan naha?) Ipun mabi ’byan, blaq talan ’byan naha. Ipun ’byan naha ga 都是日本的muyax, kahul Ipun ga, (ro baq kmayal ke Tayal naha?) ini haw, ini qbaq kmayal haw, (ro mwah lga si kayal ke Ipun ga?) uya, nanu ini su qbaq mung kmayal lga, Tayal ga tmaha tmaha, maha cani ga, ”pakayaro, nyan su kmayal nanu!
我們都不敢吭聲,有人會在家裡後院偷聽,(誰來偷聽?) 小朋友啊,同學,你如果說泰雅語,他會直接給你牌子,然後老師說:不要講泰雅語,你怎麼不說日語呢,因為我們當時不會講日語,然後慢慢學習,直到日本離台,國民政府來台後,我們也聽不懂中文,(那你們後來怎麼學會的呢?) 久而久之學習過後,自然耳濡目染了,(誰教你們?) 沒有人教我們,我們也是學習老師說,逐漸學習而成,我們就也會說中華民國的話了,(中國跟日本人哪一個好?)我也不知道,(以前呢?)以前日本也不是說很不好,他們的治理也是很好,以前日治時期沒有盜竊,很安定,(以前生活很好) 沒有偷竊。(也沒有打架嗎) 沒有!沒有殺人。
應該只有中國人殺人吧,(他們在部落睡哪裡呢?)日本住宿舍,他們的宿舍很漂亮,對阿來自日本阿,(他們會說泰雅語嗎?) 沒有,他們不會說泰雅語,(所以他們一來就直接講日語?)是的,如果你不會說,加上泰雅族叛逆的個性,他們會罵說渾蛋! 你在講什麼語言!
ta su lagay tmaha” lma, paq tmucing lga Ipun, nanu mica cyunga ga mnciriq na Ipun ro Tayal uyi ro, maha cani ay, (qalang ta ga nya maki pnciriq uyi ku?) maki ay, ciriq cyunga Tayal ro Ipun uyi ay, us ga Tayal ta ya maga, aki mnciriq qa mpanga laqi musa hlahuy lma ga, musa mgyas hlahuy lma, pgyas kngun hayi Ipun, piyux uyi buki naha uyi ro, ro si kaki hlauy lma ro bsyaq bsyaq laga, blaq sezi na Ipun lma ga, kya mwah mwah muyax la hu, blaq cyunga Ipun uyi, blaq uyi pisa Cyukok qani uyi ga blaq uyi, (mwah Cyukok lga inu naha m’abi? mabi inu naha?) Cyukok ga? (uya) maki mabi ’byan naha(gako uyi ga?) uya m’abi ’byan na Ipun hani ga, blaq sezi na Ipun uyi ay, si ptnaq ga, uka son maha Ipun cyunga ga quriq ro hmaq cquliq, blaq calay Ipun cyunga ay! us ga ini su pung kyalung ga tmucing ga, maha cani, Cyukok kya ini hmut tmucing haw, (yuhum ku sesiy?) ini kyuhum sesiy ya, ini tucing sesiy ya, mlahang laqi qa sesiy, mrkyas ga tmaha su lga, “nanu nyan su tmaha” ma! uwah ma paq paq cingun nya lga, ngungu laro, kusa kya, ziray na cyunga ga moyay calay ay , ini cami qaniq qa ana nanu ay, ana cimu uka uyi, ( maki gako ga maniq cimu nanu? nanu niqun cimu?) naniq cami muyax myan nanaq ro, ini cami qaniq gako ay, uka niqun Tayax ay, (calay ku?)
你怎麼那麼叛逆! 日本人就會打人了,所以以前日本人跟泰雅族曾經發生衝突,(泰雅族也有發生衝突嗎?) 有,以前日本與泰雅族也有發生衝突,但是泰雅族本來發生衝突,後來揹小孩逃往山林裡,他們害怕日本人,因為他們有很多槍砲彈藥,於是他們就躲藏在山中,時間久了之後因為日本人給予的物資很好,漸漸下山。其實日本人以前也不錯,就像現在中國人一樣不錯,(中國人來他們睡哪裡呢?)日本的宿舍很多餒, 中國人嗎? (對),在他們自己的宿舍,(也是在學校嗎?) 對阿他們也是跟日本人睡同一個宿舍的,日本的宿舍很多,日本人的物資很好,皆一視同仁,日治時期沒有偷竊或傷人事件,治安很好,
但是若你不聽話會被打,像中國人就不太會打人,(老師以前很兇嗎?) 老師不會兇,老師也不會打人,老師很愛護小朋友,但若年輕人態度輕浮,會被責罵說你在態度輕浮什麼?
他就把你叫去毆打,於是年輕人心生畏懼之後就這樣啊,以前的時代真的很辛苦,我們沒有任何東西吃,連鹽巴也沒有,(在學校你們吃什麼呢?)我們自己在家裡吃,不會在學校吃,因為學校沒有供餐,(真的喔?)
kruma siking cami ay, yencong calay Ipun qani irwa ay mqwas, siga lokah psbaq ga, (psbaq cimu nanu?) psbaq su’se ga,siking ga siking pcpung, ( baqun su cyunga maki qutux uron Huanminhua? imi nya ga mrhow Ipun, ro sbaqi cimu mrhow Ipun ma, baqun isu yaw qani ku?) ini cu qbaq ay, mewang kmayal ga qutih uyi haw, ini cu qbaq qaca ya, laqi cami na qaca ro, payat nenci lga, mwah sexu Taywan laro, (baqun su cyan maki qutux mrhow Ipun ku?) ini cu qbaq haw, (pisa hayi mrhow kokak naha), mrhow kokak ga, Ipun ya ga qutux calay mrhow kokak naha ay, ini tosyen ya, qaca alun su mrhow kokak lga, isu kryax alan mrhow kokak, ro wayal su mnuqil mrhow kokak lga, laqi su smiyux la, ana suyan ana kneril nanaq laqi su lga, tyaba lga qaca alan mrhow kokak la, ro magal kneril la, magal klikuy qa alan mrhow kokak laqi na mrhow kokak lga, si ga hopa kaka ga alun naha ga, maha kya Ipun ya, (nanu imi hopa kaka?) siga blaq a’tama naha ga, qaca ga hminas tyaba qalang ca hminas sbaq, ana nanu baqun nya ro, blaq lungan nya ro, qaca mrhow ga, qaca alun naha alan naha alan naha kbayux, maha kya Ipun ya, ini Cyukok ya, payat kawas qutux, senkyo ta ya ga.
對阿,有時候我們會考試,日本人很注重課業,就是要好好讀書,(他教導你們什麼?) 教數學阿,就是考試阿,(你知道以前日治時期的皇民化運動,意思就是日本天皇,就是教導你們日本領導的思想,你知道這件事嗎?) 我不知道,若是亂講也不太好,那件事情我不知道,那時候我們年紀尚小,四年級後台灣光復了,(那你知道日本有一個領導人嗎?) 我不知道,(像是總統一樣) 總統嗎,日本只有一個總統,他們沒有當選,若是你是總統,你一輩子都是總統(意思是陳述天皇),然後你過世後,換你的小孩執政,無論是長女女生,只要你是長子長大就要擔任總統(天皇),然後娶妻嫁夫,小孩就成為總統,除非很聰慧,他們才會中意你,日本就是這樣,(什麼是kaka?)就是你很有智慧,這個國家事情你什麼都知道,招攬ga, 他什麼都知道,心腸也很好,他就是領導人,他們會去招攬這樣的人才,就會這樣更換,日本就是這樣,中國人就不是這樣,是四年一次選舉。