tmuba qulih

魚藤捕魚法

作者:素伊多夕&林純桂&方瑞玉(此書已出版)

gaga na qutux niqan Tayal sraral ga, sulu piyux qulih galun nha ga, nanu mblaq mkayal zyuwaw na tmuba qulih, tmuba qaniy ga si ki yaba na zyuwaw ga sptzyuwaw nha, mze’a nqu: magal squliq, sm’atu kmloh, Sm’atu ru Smyus.

泰雅族共食團體的生活型態，若要取得較多的漁獲量，會進行魚藤捕魚，通常只在祭典或喜慶時才會進行，例如：婚喪喜慶、摘穗祭、播種祭、感恩祭等等。

mrhuw qalang ga spowah nya ginhuyan qalang smpung ryax ka qenu qu musa tban,tmuba qaniy ga strang nha ’bagan masoq kmloh cipoq qu qsya ka ini pbazing qulih,qutux kawas ga minqutux ini ga minsazig, ini nha si ryaxiy tmuba, ru si ki blaq mkayal ga tmuba. zik ptuba ga, lman blaq smpung qu bnkis, ktwa qinryuxan ru mu te inu qu tban, babaw nya tmuba loziy ga spogan nha qu cinnban hiya la, nanu pnagun nha muciy kya tmqulih, san kya lga wiwal phngagun qu qqulih, ru thuyay mbhuyaw qu qulih uziy la.

領導者會透過部落內的協商決定好時間和地點，通常在夏季竭水期或魚類產卵前的農閒期，每年大概進行一至二次，不會過度使用，須經過部落內協商才能施行。進行前，部落長老會依據河流長度，劃定捕撈河段，下次團體捕魚時就會跳過此河段，按照河段的劃分依序進行捕撈，這樣的漁撈方式讓水中生物有休憩生養的機會，提供溪流生物能自然繁殖和順利成長的生態環境。

tuba qaniy ga ini kzzik qu gamil nya, hbku te hiyal ki’an bbtunux, lokah balay gmayang gamil nya. sazing kryanan, qutux ga tuba motux, cikuy abaw nya ru yal mtumaw, boq nya ga ki’an tuba, yasa qu stuba quliq pi. te sazing ga tuba balay, yaba ru qruyux cikay abaw nya, boq nya ga ungat tuba nya sa. sazing qaniy ga yal mtnaq ktan, ini ta bleqiy mita ga qnqun ta magal, k’alay tmuba ru ini ta agal qulih mhutaw ryax la, nanu yasa qu raral ga si blaq cbaq laqi qu bnkis qenu qu tuba qulih ru cbaq mhkangi gamil tuba, ru ini si tbngiy magal uziy, thayun ru mhuyaw loziy, nway si aki krryax.

魚藤是淺根性植物，生長在石礫堆中繁衍性很強。有兩個種類，第一種稱作tuba motux，葉子較小、葉型較圓，其根部汁液有毒，專門用來麻醉魚。第二種稱作tuba utux，葉子較大，葉型較長，其汁液是沒有毒性的。這二種魚藤形狀相類似，若無豐富經驗很容易混淆，就會浪費時間也抓不到魚，所以老人家會先教導年輕人認識真正的魚藤和尋找魚藤的根部，教導取用時只要取一點點根部，剩下的就讓它繁衍，讓大自然資源永續利用。

tmuba qulih qaniy ga qutux gluw, cyugal ggluw ini ga qutux qalang smqun tmuba, ubuy na psinkwara na zyuwaw gaw. pcyawgun balay na qalang lga ya qu spiyang balay bnkis na qalang qaniy qu smpung. splawa nya kwara Tayal mlahuy syun knwan qu ryax ru mqasuw zyuwaw, baqun balay knwan qu ryax lga, stun nya sazing cyugal bnkis musa qalang kraya ki qalang te yahu kmayal zyuwaw qaniy, ru mhngan nasa ga tmalam spi sasal lga musa mita siliq. musa gmluw tmuba na Tayal ga, ini ptnaq ’san nha ga, ini tnaq cyawgun nha uziy, musa squ yatux hazi ga, si ki ringun nha qara gong mwaq qu tuba qasa, ru s’aki nha mtrayas, pqhuyaw yasa qu blaq balay, mze’a na cyux ki’an tgliq.

魚藤捕魚活動可以分為家族性、三個家族以上一起活動或者以整個部落共同參與，屬於全部落參與的活動。部落要進行該方式時會由部落最年長且兼具智慧與謀略者來帶領。他會召聚族人討論並確定活動的日期以及進行工作的分配，決定好日期後，便派遣2~3位長老至上游及下游的部落進行告知與共享機制，並於活動的前一晚上求夢及清晨的鳥占。參與集體捕魚的族人，會隨著地點的不同而有不同的任務，若是要進行敲擊魚藤之處必須是在小溪流的上游進行，而且是在水流湍急，地勢有落差的地形更佳，如瀑布。

sasan ga zibuqan nha, qutux ngasal ga qutux sazing mrkyas mluw bnkis musa kmihuy tuba, siki tnaq ay! cipok iyan lga ini thyazi tmuba uzi, ru musa squ sslun nha gong tmmaq mwaq squ tmuba, plqwi qu boq na tuba wal mluw ska qsya, baqun nha nanak smpung, baha hmswa piyuxun iyal tmuba lga mhuqil kwara qu qulih la. trang smwak tuba qu qulih lga mkngrux mnguciq, nyux lman mnaga kwara qu kkneril llaqi te yahu ptara qulih ini ga si kyap na qba qulih ka nyux mklwa. ya qu bbnkis ga si aki sa kint’an blaq pcbaq, masoq lga slyun nha qu qulih, wagan nha tenux ru cikuy, slpuw nha hi blequn pqasuw. mqasuw na tnahuk ga si nha niqiy beh llyung, ini rasiy maniq ngasal.

當天一大早，各戶派出1~2名青壯年跟著長者去採集適量的魚藤根部，大家累積起來才夠用，不然魚藤太少是毒不暈魚類的。擇定河段上游敲擊魚藤，榨出來的白色汁液會隨著溪流於河水之中，族人會適量的敲擊魚藤，知道如果毒下得比較重可能會使魚死亡。當搗碎的汁液順著河流而下，沒過一會兒魚就慢慢毒暈翻白，這時部落族人、小孩、婦女，早已在河流下方的位置，手拿著漁網等待撈捕或者徒手抓昏迷的魚。較年長的族人則在岸邊觀看指導，等所有漁獲都集中在一處，他們就按照魚的種類和大小、參加捕魚活動的人口數平均分配。進行分食時，也必須在岸邊進行，禁止帶回家裡再分食。

tmuba qulih qaniy ga si ki blaq kayal, cikuy qsya ga, piyux galun qulih. quliq nanu qu galun ga, qulih balay mkux mokan ru msul.qutux qutux qalang ga maki nanak gaga nha, mze’a nqu cyux maki ngasal qu kneril nha,cyux mnbu gluw nha qu cinngasal qasa ga, ini nha say tmquliq qu bung nqu gong nha hiya. zyuwaw nqu sinqunan tmuba qulih ga, s’aki nha inlungan hmway utux, pqasuw mtzyuwaw, bnkis ka laqi,mlikuy ka kneril, mlahang qnahul, nway si ’ubuy krryax, kwara qaniy ga s’aki nha yal nasa na msin’inlungan. baha hmswa wal ’myuw qu qnxan ta ru, yal qaniy na gaga tmqulih raral ga ana qalang rgyax misuw qaniy lga ini ta ktay la.

運用魚藤捕魚法須在天氣良好、水量小，捕獲量會較多。主要捕獲的魚種會有苦花魚、石賓魚、粗首鱲、竹竿頭魚。各部落都有制定漁場公約，例如家中有婦女生產、家人有傷病等因素，會限制族人不得私下到所屬的溪流抓魚。集體式的魚藤捕魚活動，包含了感恩天地、分工合作、長幼有序、男女有別、環境保育、永續利用等等的概念與精神。現今因為生活型態的改變，此種捕魚方法在部落裡已十分少見，似乎逐漸被淡忘。